Qlobal Tələbatın Artması və Tədarük Məhdudiyyətləri Dünyada Qırmızı Ət Qiymətlərini Yüksəldir

Qlobal səviyyədə qırmızı ət tədarükünün azalması fonunda güclü tələbat, ABŞ-ın tətbiq etdiyi gömrük tarifləri və sərt iqlim şərtləri, xüsusən də quraqlıq, bütün dünyada ət qiymətlərinin yüksək qalmasına səbəb olur. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) son hesabatı göstərir ki, ümumdünya ət qiymətləri indeksi səkkiz aylıq ardıcıl artım dövründən sonra oktyabr ayında bir qədər azalsa da, mal ətinin qiymətləri yüksəlməyə davam edir. Avropa İttifaqı (Aİ) Komissiyasının 23 oktyabr tarixinə olan qlobal ət qiymətlərinə dair məlumatlarına əsasən, qırmızı ətin qiymət dinamikası ölkə və regionlara görə ciddi şəkildə dəyişir. Məsələn, 100 kiloqram karkas ətin qiyməti ən yüksək səviyyədə, yəni 745,3 avro ilə İngiltərədə müşahidə olunur. Ötən ilin oktyabrında bu göstərici 600 avrodan aşağı idi, lakin bu ilin yay aylarında 800 avronu keçərək zirvəyə çatmışdı. Son bir neçə ayda nisbətən yumşaq eniş olsa da, İngiltərədə qırmızı ətin qiyməti son bir ildə təxminən 25 faiz artıb.

Dünyanın ən böyük qırmızı ət istehsalçısı və istehlakçısı olan ABŞ-da oktyabr ayı etibarilə 100 kiloqram karkas ətin qiyməti 727,5 avro təşkil edib. Bir il əvvəl 580 avro səviyyəsində olan ət qiyməti ABŞ-da da 25 faiz yüksəlib. Son iki ildə ölkədə qiymətlər qeyri-sabit şəkildə dəyişsə də, son altı ayda nisbətən sabitləşmə müşahidə olunur. Oxşar vəziyyət Aİ ölkələrində də hökm sürür. Aİ-də 100 kiloqram karkas ətin qiyməti 669,8 avroya çatıb. Avropa ölkələrində qiymətlər xüsusilə 2022-ci ilin əvvəlindən başlayaraq davamlı artım tendensiyası göstərib və regionda son bir ildə qırmızı ətin qiyməti 30 faizdən çox artıb. Qlobal qiymətlərdəki bu yüksəliş, bir çox ölkədə ərzaq inflyasiyasının əsas komponentlərindən biri halına gəlib. Qiymətlərin artmasının əsas səbəbi isə tədarükün məhdudlaşmasıdır. Dünyanın böyük qırmızı ət istehsalçılarından olan ABŞ-da mal-qara sayı bu il təxminən 86 milyon başla son 75 ilin ən aşağı səviyyəsinə düşüb. Proqnozlara görə, ABŞ-da mal-qara ehtiyatının bərpası yalnız 2027-2028-ci illərdə təmin edilə bilər.

Bu vəziyyət ABŞ-ın böyük qlobal ət idxalçısı mövqeyini gücləndirir və dünya ticarət axınlarında dəyişikliklərə yol açır. ABŞ kənd təsərrüfatı naziri Bruk Rollins bildirib ki, Donald Tramp administrasiyası otlaq sahələrini genişləndirmək və kritik mal-qara limanlarını yenidən açmaq planını açıqlayıb. Bu planla Tramp administrasiyası qırmızı ətin qiymətinin gələn yaydan etibarən düşməsini və 2026-cı il ərzində aşağı səviyyədə qalmasını hədəfləyir. Ticarət axınında oxşar dəyişiklik dünyanın ikinci ən böyük mal əti istehsalçısı və ən böyük ixracatçısı olan Braziliyada da müşahidə olunur. ABŞ-ın tətbiq etdiyi gömrük tarifləri səbəbindən Braziliyanın ixracatı daha çox Asiya bazarlarına yönəlməyə başlayıb. Bu, Braziliyanın ixrac qiymətlərində ilin birinci yarısında 20 faizdən yuxarı artıma səbəb oldu. Quraqlıq və iqlim səbəbli istehsal şokları ilə yanaşı, yem xərclərinin artması da mal-qara sayının azalmasında rol oynayan digər amillərdir. ABŞ daxilindəki güclü tələbatla yanaşı, Çin də qırmızı ət tələbatının artdığı ölkələr sırasındadır. 2024-cü ilin birinci yarısında Çinin mal əti idxalı 24 faiz artaraq qlobal qiymətlərə əlavə təzyiq yaradır.

Son illərdə ət istehsalını sürətlə artıran Avstraliyada 100 kiloqram karkas ətin qiyməti oktyabr ayı etibarilə 431,7 avro səviyyəsində olub. Avstraliya bazarında qiymətlər 2023-cü ilin oktyabrından bəri dəyişkən artım tendensiyası göstərir və son bir ildə 13,7 faiz yüksəlib. Dünyanın ən böyük qırmızı ət ixracatçısı olan Braziliyada isə 100 kiloqram karkas ətin qiyməti 310,3 avro təşkil edir və bu ölkədə qiymətlər daha stabil və digər ölkələrə nisbətən aşağı səviyyədədir. Mütəxəssislər, qırmızı ət qiymətlərinin gələcəyini müəyyənləşdirəcək əsas amillərin sürünün yenilənmə göstəriciləri, ticarət axınlarındakı dəyişikliklər və istehlakçı meylləri olacağını vurğulayırlar. Türkiyədə heyvandarlıq sektoru Kənd Təsərrüfatı və Meşə Nazirliyi tərəfindən yaxından izlənilsə də, burada qırmızı ətin qiymət artım sürəti Avropa göstəricilərindən geri qalır. Ət və Süd Qurumunun məlumatlarına görə, bir çox ölkədə karkas ətin qiymətinin artdığı son səkkiz ay ərzində, Türkiyədə qiymətlər avro ifadəsində azalma göstərib. Mart ayında karkas ətin orta kiloqram qiyməti 10,88 avro olduğu halda, noyabr ayında 11,2 faiz enərək 9,66 avroya düşüb. Həmçinin, Türkiyədə son istehlakçıya təklif edilən quşbaşı (doğranmış ət) qiymətləri də Avropa ortalamalarından aşağıdır (Türkiyədə 13,13 avro, Avropada 16,13 avro).