Yeməli Tərəvəzlərdə Zəhərli Maddələrin Toplanma Sirri: Kobe Universitetinin Alimləri Balqabaq Mexanizmini Aşkarladılar

Balqabaq, kabak, zucchini və yemiş fəsiləsinə (gourds) aid olan digər tərəvəzlər təəccüblü bir xüsusiyyətə malikdir: onlar torpaqdan çirkləndiriciləri udur və onları insanların yediyi hissələrində yığırlar. Kobe Universitetinin tədqiqatçıları bu hadisənin bioloji səbəbini aşkar edərək, daha təhlükəsiz tərəvəzlərin yetişdirilməsi və potensial olaraq çirklənmiş ərazilərin təmizlənməsi üçün yeni yollar açdılar.

Kənd təsərrüfatı üzrə alim Hideyuki İnui izah edir ki, bu çirkləndiricilər asanlıqla parçalanmır və buna görə də məhsulu yeyən insanlar üçün ciddi sağlamlıq riski yaradır. Maraqlıdır ki, digər bitkilər bu şəkildə davranmır, buna görə də İnui məhz yemiş fəsiləsində bu hadisənin niyə baş verdiyini öyrənməyə qərar verib. İnui və komandasının əvvəlki işləri göstərmişdi ki, balqabaqlar çirkləndiricilərə bağlanaraq onların bitki toxumaları boyunca hərəkətini təmin edən xüsusi zülal növünə malikdir. Son tədqiqatda alimlər müəyyən etdilər ki, zülalların forması və onların çirkləndiricilərlə nə qədər möhkəm əlaqə yaratması bitkinin yerüstü hissələrində nə qədər çirklənmənin toplanacağını müəyyənləşdirir. Həmçinin qeyd edildi ki, bu zülallar başqa bitkilərdə də mövcuddur, lakin yüksək yığım qabiliyyətinə malik növlərdə bu zülalın bitki şirəsində daha yüksək konsentrasiyası müşahidə olunur.

Kobe Universitetinin qrupu yeni elmi məqalələrində bildirir ki, yüksək çirkləndirici toplayan bitkilərdən olan zülal variantları bitki şirəsinə buraxılır, digər versiyaları isə hüceyrələrin içərisində saxlanılır. Onlar aşkar etdilər ki, zülalın amin turşusu ardıcıllığındakı kiçik bir fərq "etiket" rolunu oynayır. Bu etiket hüceyrəyə zülalı saxlayıb-saxlamamağı, yoxsa kənara göndərməyi əmr edir. Alimlər mexanizmi sınamaq üçün yüksək yığılma qabiliyyətinə malik zülalı balqabaq fəsiləsinə aid olmayan tütün bitkilərinə daxil etdilər. Nəticədə, dəyişdirilmiş tütün bitkiləri də həmin zülalı öz şirələrinə ixrac etdi. İnui izah edir ki, yalnız ifraz olunan zülallar bitkinin daxilində miqrasiya edə və yerüstü, yəni yeməli hissələrə daşınan bilər. Məhz bu ifraz mexanizmi, az çirklənmiş və çox çirklənmiş bitki növləri arasındakı əsas fərqi yaradan amil kimi görünür.

Çirkləndiricilərin qida məhsullarında necə toplandığını bilmək daha təhlükəsiz kənd təsərrüfatı üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. İnui bildirir ki, çirkləndiriciləri daşıyan zülalların davranışını – onların bağlanma qabiliyyətini və ya bitki şirəsinə ifrazını genetik dəyişikliklər yolu ilə idarə etməklə, yeməli hissələrində zərərli kimyəvi maddələr toplamayan təhlükəsiz məhsullar yetişdirmək mümkün olacaq. Alimin baxışı qida təhlükəsizliyindən kənara çıxır. O, əldə etdikləri biliklərdən istifadə edərək, torpaqdakı çirkləndiriciləri daha təsirli şəkildə udmaq üçün bitkilər yaratmağı planlaşdırır. Bu cür bio-mühəndislik, çirklənmiş torpaqların təmizlənməsi üçün yeni bir texnologiyanın əsası ola bilər.