Alimlər Meditasiya Praktikasının Gizli Yan Təsirlərini və Risklərini Aşkarladı

Meditasiya hazırda stressi azaltmaqdan tutmuş məhsuldarlığı artırmağa qədər fərqli məqsədlər üçün geniş tövsiyə edilir. Bu praktika müxtəlif sahələrdə psixi sağlamlığı dəstəkləmək üçün əsas metodlardan birinə çevrilib. Lakin meditasiya tibbi və ya terapevtik kontekstlərdə istifadə edildikdə, mühüm elmi suallar ortaya çıxır: fayda əldə etmək üçün nə qədər praktika lazımdır? Və eyni dərəcədə vacib olan odur ki, onunla əlaqəli hər hansı risklər və ya arzuolunmaz yan təsirlər varmı?

Melburn Universitetinin psixoloqu Nicholas Van Dam izah edib ki, "Bu cür araşdırmalar hər hansı yeni müalicə proqramının inkişafının lap əvvəlində aparılır. Lakin çoxsaylı mürəkkəb səbəblərdən, xüsusən də şüurlandırmağa əsaslanan proqramlarda bu araşdırmalar sadəcə olaraq baş verməyib." Bu boşluğu doldurmaq məqsədilə aparılan araşdırmalar göstərir ki, meditasiya edənlərin böyük bir hissəsi müsbət nəticələrlə yanaşı, həm də mənfi təcrübələrlə üzləşə bilər. Əvvəlki tədqiqatlar göstərmişdi ki, meditasiya bəzi şəxslər üçün panik ataklara, keçmiş travmalarla əlaqəli narahat edici xatirələrə və daha şiddətli hallarda de-personalizasiya (öz bədənindən ayrılma) hissinə səbəb ola bilər.

Bu yan təsirlərin yayılma dərəcəsi haqqında elmi ədəbiyyatdakı qiymətləndirmələr çox fərqlidir. Bəzi işlər yan təsirlərlə qarşılaşanların təxminən 1% olduğunu göstərsə də (Wong və başqaları, 2018), digərləri bu rəqəmin üçdə iki qədər yüksək olduğunu bildirir (Britton və başqaları, 2021). Bu ziddiyyətləri aydınlaşdırmaq üçün Van Dam və həmkarları *Clinical Psychological Science* jurnalında bir tədqiqat dərc etdirdilər. Onlar meditasiya edənlərin nə qədər tez-tez yan təsirlərlə qarşılaşdığını və hansı amillərin bu riski artıra biləcəyini öyrənməyi qarşılarına məqsəd qoymuşdular.

Tədqiqat qrupu Amerika Birləşmiş Ştatları ərazisindən təxminən 900 yetkin şəxsi araşdırmaya cəlb etdi. Əvvəlki işlərin bir çoxu açıq suallara əsaslanırdı, bu da iştirakçıların bəzi narahatlıqları yan təsir kimi qeyd etməsinə mane olurdu. Bu problemi aradan qaldırmaq üçün Van Damın komandası meditasiyanın mümkün təsirlərini əhatə edən 30 maddəlik siyahı hazırladı. İştirakçılar hər bir təsirin müsbət və ya mənfi olub-olmadığını, habelə onların gündəlik fəaliyyətinə necə mane olduğunu qiymətləndirdilər. Nəticələr çox diqqət çəkicidir: ABŞ-dakı meditasiya edənlərin təxminən 60%-i ən azı bir yan təsiri bildirib. Təxminən 30% bu təsirlərin çətin və ya narahatlıq doğurduğunu söyləyib, 9% isə bu təsirlərin funksional pozğunluğa, yəni işlərinə ciddi maneə törətməsinə səbəb olduğunu qeyd edib. Əsas risk faktorları kimi isə meditasiyadan əvvəlki 30 gün ərzində psixi sağlamlıq problemləri və ya psixoloji sıxıntı yaşamış fərdlər və uzun müddətli səssiz təlimləri əhatə edən intensiv yaşayış yerlərindəki təlimlərə qatılanlar müəyyən edildi.

Van Dam bu nəticələrə baxmayaraq, meditasiyaya qorxulu bir təcrübə kimi baxmamağı tövsiyə edir. O bildirir ki, "Bizim gəldiyimiz əsas qənaət odur ki, biz məlumatlı razılıq prosesini daha yaxşı təmin etməliyik." O, vəziyyəti cərrahiyyə və ya ekspozisiya terapiyası kimi digər müalicələrlə müqayisə edərək, xəstələrin əvvəlcədən qarşılaşa biləcəkləri risklər barədə məlumatlandırılmasının vacibliyini vurğuladı. Van Dam hesab edir ki, narahatlıq hissi bəzən dərin psixoloji araşdırmanın bir hissəsi ola bilər, lakin gündəlik həyata ciddi şəkildə mane olan sıxıntı həmişə ciddi qəbul edilməlidir. O yekunlaşdıraraq dedi: "Bu praktikalar hər kəs üçün deyil. Əgər onlar işə yaramırsa, bu o demək deyil ki, insan nəsə səhv edir. Sadəcə, bu metod sizin üçün uyğun bir seçim olmaya bilər."