Zəngəzur Dəhlizi: Avrasiyanın yeni strateji nəbzi

Zəngəzur dəhlizi, ABŞ Prezidenti Donald Trampın təşəbbüsü ilə formalaşmaqda olan TRİPP marşrutu ilə birlikdə, Orta Dəhlizin imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirəcək. Bu fikri Türkiyənin nəqliyyat naziri Abdulkadir Uraloğlu “Kanal 7”yə müsahibəsində bildirib. O, 43 kilometrlik bu dəhlizin tikintisinə yaxın zamanda start veriləcəyini təsdiqlədi. Marşrut üzrə razılaşma məhz ABŞ-ın təşəbbüsü ilə əldə olunub. Hazırda Bakı-Tbilisi-Qars (BTQ) dəmir yolu xəttinin potensialından tam istifadə edilməsi ilə yanaşı, nəqliyyat marşrutlarının şaxələndirilməsi istiqamətində də fəal işlər davam edir. Əsas məqsəd Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında yeni birbaşa əlaqənin qurulmasıdır.

Nazir vurğulayıb ki, Türkiyə Asiyanı, Avropanı və Afrikanı birləşdirən ən mühüm ticarət xətti üzərində yerləşir və faktiki olaraq körpü rolunu oynayır. Bu strateji mövqe çərçivəsində artıq Orta Dəhliz və BTQ dəmir yolu yaradılıb, indi isə onun tam potensialını üzə çıxarmaq istiqamətində işlər görülür. Bununla yanaşı, Xəzər üzərindən Azərbaycan və türk dünyası ilə birbaşa əlaqə üçün alternativ **Zəngəzur dəhlizi** layihələndirilir. Uraloğlu bildirdi ki, bu dəhliz Orta Dəhlizin buraxılış gücünü ciddi şəkildə artıracaq. Türkiyə daxilində uzunluğu 224 kilometr olan dəmir yolu hissəsində işlərə artıq başlanılıb. Bu hissə Qarsı, İğdırı və Dilucunu birləşdirəcək. Azərbaycan ərazisində isə infrastruktur layihələrinin böyük hissəsi tamamlanıb. Əsas gözlənti Ermənistan ərazisindən keçəcək 43 kilometrlik Zəngəzur dəhlizinin tikintisinə başlanmasıdır. ABŞ-ın təşəbbüsü ilə əldə olunan razılıq işlərin tezliklə başlamasına ümid yaradır.

Zəngəzur dəhlizi sadəcə yeni bir marşrut deyil. Bu, təxminən 30 il əvvəl kəsilmiş təbii əlaqənin bərpasıdır. O, Xəzərlə Türkiyə arasında BTQ-ni tamamlayan, ikinci, daha qısa və daha birbaşa xətt yaradır. Layihə üç əsas hissədən ibarətdir. Birinci hissə Azərbaycanın materik ərazisindəki Horadiz-Ağbənd xəttidir. Bu, azad edilmiş torpaqlarda həyata keçirilən ən böyük tikinti layihələrindən biridir. 110,4 kilometrlik bu xəttin tikintisi yekun mərhələdədir, yataqların, körpülərin və tunellərin 85 faizdən çoxu artıq hazırdır. İkinci hissə Ermənistan ərazisindən keçən 43 kilometrlik "çatışmayan halqa"dır. Nazirin ABŞ-ın təşəbbüsü ilə razılaşmanın əldə olunduğunu deməsi, layihəni ləngidən əsas siyasi baryerin aradan qalxması anlamına gəlir. Üçüncü hissə isə Türkiyə seqmentidir: **Qars-İğdır-Dilucu** xətti. Türkiyə bu 224 kilometrlik yeni dəmir yolunun tikintisinə start verib və onu 2026-cı ilin sonuna qədər başa çatdırmağı planlaşdırır. Naxçıvanda da mövcud dəmir yolu xəttinin modernləşdirilməsi nəzərdə tutulur.

Bu dəhliz iqtisadi baxımdan çox vacibdir, çünki Azərbaycanla Türkiyə arasında birbaşa, fasiləsiz dəmir yolu əlaqəsini təmin edir. Liderlərin hədəfi olan 15 milyard dollarlıq illik ticarət dövriyyəsinə yalnız sürətli və dayanıqlı logistika ilə çatmaq mümkündür. Zəngəzur marşrutu Tbilisi istiqamətindən 300-350 kilometr daha qısadır. Bu, 1-2 sutka vaxta və ciddi nəqliyyat xərclərinə qənaət deməkdir. Ən ehtiyatlı proqnozlara görə, Zəngəzur dəhlizi Orta Dəhlizin illik buraxılış qabiliyyətinə ilkin mərhələdə 5-8 milyon ton əlavə edəcək. BTQ-nin planlaşdırılmış 17 milyon ton həcmi ilə birlikdə, bu iki xəttin ümumi potensialı ildə 30-35 milyon tona çatacaq. Bu, həm Şimal Dəhlizinə, həm də dəniz marşrutlarına real rəqibdir.

Geosiyasi əhəmiyyətə gəlincə, bu layihə uzunmüddətli sülhün təməlini qoyur, çünki iqtisadi qarşılıqlı asılılıq bölgədə sabitliyin ən güclü təminatıdır. Ən əsası, bu dəhliz illərlə təcrid olunmuş **Naxçıvanın blokadasına** son qoyur. Muxtar Respublika Azərbaycanın əsas ərazisinə möhkəm bağlanacaq və eyni zamanda Türkiyəyə gedən əsas logistika qovşağına çevriləcək. Nazir Uraloğlunun açıqlamaları göstərir ki, Ankara və Bakının siyasi iradəsi möhkəmdir, Ermənistan ərazisindən keçəcək 43 kilometrlik hissə üzrə diplomatik irəliləyiş isə gələcəyə inam yaradır. Bu, sadəcə dəmir yolu deyil, bölgələri birləşdirən körpüdür və Azərbaycan-Türkiyə oxunu Avrasiyanın ticarət mərkəzinə çevirir.