Türkiyənin Hərbi Hava Qüvvələrini Gücləndirmə Planı: Qətər və Omandan "Eurofighter Typhoon" Qırıcılarının Alınması

Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Körfəz ölkələrinə səfəri davam edərkən, Türkiyənin hərbi hava qüvvələrini gücləndirmək üçün Qətər və Omandan istifadə olunmuş "Eurofighter Typhoon" qırıcıları almaq niyyətində olduğu beynəlxalq mediada yer alıb. Reuters agentliyi görüşlərdən xəbərdar olan anonim mənbələrə istinadən bildirir ki, Türkiyə bu iki ölkədən 12 ədəd "Eurofighter" təyyarəsi almaq üçün razılığa yaxınlaşıb. Lakin istifadə olunmuş təyyarələrin satışı üçün Böyük Britaniya, Almaniya, İtaliya və İspaniyanın daxil olduğu "Eurofighter" konsorsiumunun icazəsi vacibdir. Reuters-ə danışan mənbə qeyd edir ki, əgər konsorsium razılıq verərsə, yekun razılaşma gələcəkdə istehsal olunacaq əlavə 28 yeni təyyarənin də Türkiyəyə çatdırılmasını nəzərdə tutur. Ərdoğan Körfəz səfəri zamanı məhz təyyarələrin sayı, qiyməti və çatdırılma müddəti kimi məsələləri müzakirə edir.

Bu planın reallaşması üçün ciddi diplomatik addımlar atılır. Türkiyə hələlik rəsmi açıqlama verməsə də, prezidentin yaxın günlərdə Böyük Britaniyanın baş naziri Keyr Starmer və Almaniya kansleri Fridrix Merzi qəbul edərək sazişi imzalaya biləcəyi qeyd olunur. Almaniyanın əvvəlki etirazlarını geri çəkməsindən sonra Türkiyə və Böyük Britaniya tərəfləri iyulun 23-də "Eurofighter" qırıcılarının alınmasına dair Anlaşma Memorandumu imzalamışdı. Milli Müdafiə Naziri Yaşar Gülər və Böyük Britaniyanın Müdafiə Naziri Con Heyli tərəfindən İstanbulda imzalanan sənəd, Milli Müdafiə Nazirliyi tərəfindən iki ölkə arasındakı müdafiə əlaqələrində yeni bir dövrün başlanğıcı kimi dəyərləndirilib. Almaniya da eyni tarixdə Türkiyə hökumətinə təyyarə satışına icazə verildiyinə dair rəsmi sənədi göndərmişdi.

Ankara, F-35 qırıcı proqramından çıxarıldıqdan sonra köhnələn hərbi hava qüvvələrini yeniləməyə çalışır. Bu strategiya çərçivəsində Türkiyə bir tərəfdən yerli beşinci nəsil KAAN qırıcılarının istehsalını sürətləndirir, digər tərəfdən isə beynəlxalq alımlar etməyi hədəfləyir. Hava qüvvələrini gücləndirmək məqsədilə, Türkiyə eyni zamanda ABŞ-dan 40 ədəd yeni F-16 qırıcısı və modernləşdirmə dəstləri almaq prosesindədir. Bundan əlavə, F-35 proqramına yenidən qoşulmaq üçün diplomatik səylər göstərilir.

Türkiyənin F-35 proqramından çıxarılmasına səbəb 2017-ci ildə Rusiya ilə S-400 hava hücumundan müdafiə sistemlərinin alınması barədə əldə edilən razılaşma olmuşdu. İlk təhvilat 2019-cu ildə reallaşdı. Bu müqavilə ABŞ-ın "Sanksiyalar Yolu ilə Rəqiblərlə Mübarizə Aktı" (CAATSA) çərçivəsində qiymətləndirildi. Nəticədə, ABŞ Türkiyəyə müdafiə sahəsində müxtəlif sanksiyalar tətbiq etdi; bu sanksiyalar Türkiyənin F-35 proqramından çıxarılması və ödənişini etdiyi qırıcıların verilməməsi ilə nəticələndi. F-35 məsələsi Ərdoğanın Vaşinqtona səfəri zamanı da gündəmə gəlmişdi. O vaxtkı ABŞ Prezidenti Donald Tramp F-35 mövzusunda razılığın əldə edilməsinin Türkiyənin ABŞ üçün "nəsə etməsindən" asılı olduğunu demişdi. Reuters-ə danışan mənbələr Türkiyənin F-35 satışının həyata keçməsi üçün ABŞ-a Donald Trampdan prezidentlik imtiyazı (waiver) təklifi almağı planlaşdırdığını bildirirlər. CAATSA sanksiyalarının tamamilə ləğvi üçün isə ABŞ Konqresinin razılığı lazımdır.