Qəzza zolağının bərpası: 70 milyard dollarlıq fəlakət və sıfırdan başlamaqdan daha çətin olan proses

Atəşkəsdən sonra minlərlə Qəzzalı geri dönür, lakin çoxu evlərinin sadəcə xarabalıqlara çevrildiyini görür. Qəzzada normal həyata qayıtmaq üçün zəruri olan yaşayış binalarının, iş yerlərinin və bütün xidmət müəssisələrinin yenidən qurulması prosesi hər cəhətdən çox böyük və çətindir. BMT-nin hesablamalarına görə, bölgəyə dəyən zərərin ümumi dəyəri 70 milyard dollara çatır.

London Kral Kollecindən Yaxın Şərq təhlükəsizliyi üzrə mütəxəssis, professor Andreas Krieq vəziyyəti belə təsvir edir: "Bu, sıfırdan başlamaqdan da pisdir. Siz qumun üstündə deyil, enkaz və dağıntı yığınlarının üstündə başlayırsınız." BMT İnkişaf Proqramının Fələstindəki xüsusi nümayəndəsi Jaku Silers qeyd edir ki, Qəzza zolağındakı dağıntı dərəcəsi hazırda təxminən 84%-dir, Qəzza Şəhərinin bəzi hissələrində isə bu rəqəm 92%-ə yüksəlir. Bu miqyaslı dağıntı nəticəsində ərazidə xeyli miqdarda qırıntı toplanıb. BBC Verify-ın son peyk məlumatlarına əsaslanan qiymətləndirmələri göstərir ki, Qəzzada təmizlənməyi gözləyən 60 milyon tondan çox moloz ola bilər. Müharibədən sonrakı bərpa prosesi, ilk növbədə, münaqişə qalıqlarının təmizlənməsi və ərazilərin təhlükəsizləşdirilməsi ilə başlamalıdır.

Yığılan milyonlarla ton moloz təkcə beton və əyri metaldan ibarət deyil; burada həm də insan qalıqları və partlamamış sursatlar mövcuddur. JCB iş maşınları şirkətinin keçmiş idarə heyətinin sədri Filip Buverat bildirir ki, təhlükəsizlik baxımından görülməli ilk iş, bombalanmış əraziləri etibarlı vəziyyətə gətirməkdir. Bundan sonra molozlar çeşidlənməli, ayrılmalı və əzilməlidir. Plastik və polad kimi materiallar çıxarıldıqdan sonra qalan beton üyüdülərək yenidən istifadə edilə bilər. Buna baxmayaraq, tikinti üçün böyük həcmdə yeni material idxal edilməsi zəruridir. Buverat əlavə edir ki, "bu, sərhəddən yük maşınları ilə daşınacaq iş deyil." O, minlərlə konteyner yük gətirmək üçün ilk addım olaraq dərinsulu liman tikməyin vacibliyini vurğulayır. Ərazi təmizləndikdən sonra su, kanalizasiya və elektrik kimi əsas xidmətlərin bərpası mümkün olacaq. Təmiz su Qəzzalılar üçün ən təxirəsalınmaz ehtiyacdır. UNİCEF hesab edir ki, bölgədəki 600 su təmizləmə qurğusunun 70%-dən çoxu ziyan görüb və ya məhv edilib. Tullantı suyunun təmizlənməməsi nəticəsində kanalizasiya yığılır və bu da xəstəliklərin (ishal, vəba riski) yayılması üçün ciddi təhlükə yaradır. Sahil Bələdiyyələri Su İdarəsinin nümayəndəsi Mahir Naccar altı tullantı su təmizləmə müəssisəsinin hamısının ziyanlı olduğunu deyib və ilkin xidmətlərin 20%-ni bərpa etmək üçün ən azı 50 milyon dollara ehtiyac olduğunu əlavə edib.

Elektrik sistemi də ağır zərər görüb. Dünya Bankı, Avropa İttifaqı və BMT-nin birgə qiymətləndirməsində, müharibənin əvvəlindən bəri elektrik istehsalı və paylanması aktivlərinin 80%-dən çoxunun məhv edildiyi və ya sıradan çıxdığı qeyd olunur. Bu ziyanın dəyəri 494 milyon dolları ötür. Enerji paylanması üzrə kooperativ (Gedco) binalarının 70%-nin dağıdıldığını açıqlayıb. Mənzillərin yenidən qurulması isə onilliklər çəkə biləcək bir prosesdir. BMT-nin UNOSAT mərkəzi 282 904 mənzilin ziyan gördüyünü və ya dağıdıldığını təxmin edir. Tədqiqatçı Şelli Kulbertson vurğulayır ki, İsrailin tikinti materiallarının (ikiqat məqsədli istifadə riski səbəbilə) idxalına məhdudiyyətlər qoyması nəticəsində, əgər bərpa əvvəlki münaqişələrdə olduğu kimi yavaş templə davam etsə, bu proses 80 il çəkə bilər.

Kənd təsərrüfatı və təhsil sahəsində də fəlakətli vəziyyət yaranıb. Analizlərə görə, illik məhsulun 82,4%-i və ağac məhsulunun 97%-dən çoxu zərər görüb. Bu, Qəzzada ciddi qida çatışmazlığına səbəb olub. Torpaqların bərpası üçün partlamamış sursatlardan və minalardan təcili təmizlənməsi tələb olunur. Təhsil sistemi də demək olar ki, dağılıb. Qəzza əhalisinin yarısı 18 yaşından kiçik olduğu üçün məktəblərin bərpası həyati əhəmiyyət daşıyır. UNRWA-nın məlumatına görə, məktəb binalarının 91,8%-i tamamilə yenidən qurulmalı və ya əsaslı təmir olunmalıdır. Bir sıra ali təhsil müəssisələri, o cümlədən Əl-Əzhər və İsraa universitetləri də dağıdılıb. Qəzzada həyatın bərpası, iqtisadiyyatın canlanması və sağlam cəmiyyətin yenidən qurulması üçün bu zərər görmüş sahələrin hamısının eyni vaxtda və böyük investisiyalarla yenidən qurulması ən çətin sınaq hesab olunur.