Orqanizmin "Gizli Altıncı Duyğusunu" Xəritələşdirmək Üçün 14.2 Milyon Dollarlıq Layihə Başlayır

Beynimiz nəfəs almağın, qan təzyiqini sabitləşdirməyin və ya infeksiyaya qarşı mübarizə aparmağın vaxtını necə bilir? Bu sualın cavabı interosepsiya adlanan, sinir sisteminin əsas funksiyaları davamlı olaraq izləmək üçün daxili siqnalları nəzarətdə saxladığı az tanınan bir prosesdədir. İndi Skripps Tədqiqat Mərkəzi və Allen İnstitutundan olan alimlər qrupu, bu daxili hiss sisteminin ilk tam xəritəsini hazırlamaq məqsədilə, Milli Səhiyyə İnstitutlarından (NIH) böyük maliyyə dəstəyi alıblar. NIH Direktorunun Transformativ Tədqiqat Mükafatı çərçivəsində, komandaya bu iddialı layihəni həyata keçirmək üçün beş il ərzində 14.2 milyon dollar ayrılıb.

Layihəyə 2021-ci il Nobel mükafatı laureatı, neyroalim Ardem Patapoutian rəhbərlik edir. Onunla yanaşı Skripps Tədqiqat Mərkəzindən Li Ye və Allen İnstitutundan Bosiljka Tasic də əsas tədqiqatçılar sırasındadır. Bu əməkdaşlığın əsas hədəfi, bədən-beyin əlaqəsinin pozulması ilə əlaqəli xəstəliklərin müalicəsini kökündən dəyişdirə biləcək ilk neyron atlasını yaratmaqdır. Patapoutian, toxunmanı aşkar edən hüceyrə sensorları ilə bağlı əvvəlki işini indi interosepsiyanı anlamağa yönəldir. Tədqiqatçılar ümid edirlər ki, əldə edilən nəticələr digər alimlərə daxili orqanların və sinir sisteminin necə sinxron işləməsi barədə yeni suallar verməyə kömək edəcək.

Interosepsiya qoxu və ya görmə kimi xarici duyğulardan fərqlidir, çünki bu sistem daxili bədən proseslərini izləyən geniş bir neyron şəbəkəsinə əsaslanır. Bu neyron dövrələri qan dövranı, həzm və immunitet fəaliyyəti kimi kritik funksiyaları izləyir. Siqnallar adətən şüursuz şəkildə işlədiyi və bədənin dərinliklərindən gəldiyi üçün bu sistem tez-tez "gizli altıncı duyğu" kimi təsvir edilir. Lakin onun öyrənilməsi çətin idi, çünki hissi neyronlar ürək, ağciyər, mədə və böyrəklər kimi müxtəlif orqanlara səpələnmiş və onları dəqiq ayırmaq çətin olmuşdur.

NIH-in dəstəyi ilə Skripps və Allen İnstitutunun tədqiqatçıları hissi neyronların ürək və mədə-bağırsaq traktı da daxil olmaqla, daxili orqanlarla əlaqə qurma yollarını xəritələməyi planlaşdırırlar. Onlar bu neyral yolların necə təşkil olunduğunu göstərən ətraflı anatomik və molekulyar atlas yaratmağı hədəfləyirlər. Tədqiqatın bir hissəsi hissi neyronları işarələyərək, onların onurğa beynindən müxtəlif orqanlara qədər olan marşrutlarını izləmək üçün yüksək dəqiqlikli 3D təsvirdən istifadə edəcək. İkinci hissədə isə genetik profilləmə yolu ilə müxtəlif hüceyrə tipləri (məsələn, bağırsaqdan, sidik kisəsindən və ya piy toxumasından siqnallar göndərən neyronlar) bir-birindən fərqləndiriləcək. Bu məlumatlar toplusu bədənin daxili hissi naqillərini anlamaq üçün ilk standartlaşdırılmış baza sənədini təşkil edəcək.

Alimlər interosepsiyanın işləmə mexanizmini açmaqla, xəstəliklər üçün yeni müalicə üsullarına yol açacaq əsas beyin-bədən əlaqəsi prinsiplərini üzə çıxarmağı planlayırlar. Tədqiqatçı Xin Jin qeyd edir ki, interosepsiya sağlamlığın demək olar ki, hər bir aspekti üçün təməl daşıdır. Bu daxili hissi yollarındakı pozulmalar autoimmun xəstəliklər, xroniki ağrı, neyrodegenerativ problemlər və yüksək qan təzyiqi kimi bir sıra vəziyyətlərlə əlaqələndirilmişdir. Atlası yaratmaqla, alimlər beynin bədəndə tarazlığı necə saxladığını, xəstəlik zamanı bu tarazlığın necə pozulduğunu və sağlamlığı bərpa etmək üçün hansı yollardan istifadə edilə biləcəyini daha yaxşı anlamaq üçün təməl qoyurlar.