Makrofaqlar: İmmun Hüceyrələrin Əzələ Zədələrini Sürətlə Bərpa Etmə Mexanizmi Aşkarlanıb

Hüceyrə səviyyəsində əzələ toxumasının özünü bərpa etmə yolu çox mürəkkəbdir. Bədən bütün zədələrə eyni cür reaksiya vermir; idman xəsarətindən ani əzələ yırtığı, əzələ distrofiyası kimi vəziyyətlərdə müşahidə olunan əzələ gücünün yavaş azalmasından kəskin fərqlənir. Lakin Sinsinnati Uşaq Xəstəxanasından olan bir araşdırma qrupu, fərqli əzələ zədələrindən bərpa prosesinə kömək edə biləcək gözlənilməz və ortaq bir mexanizm aşkar edib. 21 noyabr 2025-ci il tarixində “Current Biology” jurnalında yayımlanan bu nəticələr, zədələrin bərpası və əzələ itkisi ilə bağlı xəstəliklər üçün yeni müalicə üsullarına yol aça bilər. Layihəyə Michael Jankowski və Gyanesh Tripathi rəhbərlik edib və onlar immun hüceyrələrin bərpa prosesini necə sürətləndirdiyini ortaya qoyublar.

Yeni müəyyən edilmiş mexanizm makrofaqlara – bir növ immun hüceyrələrə aiddir. Bu hüceyrələr adətən bakteriyaları, ölmüş hüceyrələri və digər lazımsız materialları təmizləyən kiçik "təmizlik briqadaları" kimi tanınır. Tədqiqatçıları ən çox təəccübləndirən, makrofaqların sinaptik bənzər xüsusiyyətlərə malik olması idi. Professor Jankowski bu mexanizmi izah edərkən deyir ki, makrofaqlar zədədən sonra əzələ lifini bərpa etmək üçün ionları çatdırır. Bu, sinir hüceyrəsinin (neyronun) işləmə tərzi ilə sözün əsl mənasında eynidir və bərpanı tənzimləmək üçün son dərəcə sürətli bir şəkildə işləyir. Əvvəllər alimlər makrofaqların yalnız iltihab yaradan və əzələ liflərinin böyüməsinə təsir edən sitokinlər və kimokinlər buraxaraq zədələrə reaksiya verdiyini bilirdilər. Bu kəşf immun sisteminin əzələ bərpasında oynadığı rola dair köhnə fikirləri dəyişir.

Maraqlıdır ki, araşdırma qrupu əslində cərrahiyyə sonrası sağalma zamanı ağrını yüngülləşdirmək yollarını axtarırdı. Onlar yan təsirləri olan ağrı kəsicilərinə ehtiyacı azaltmaq üçün yollar tapmaq niyyətində idilər. Ağrıya qarşı yeni bir yanaşma tapmasalar da, əzələ bərpasının daha sürətli baş verməsini təmin edən bu qeyri-adi prosesi müəyyənləşdirdilər. Tədqiqatçılar iki fərqli zədə növü olan siçan modelləri üzərində təcrübələr apardılar və makrofaqların əzələ toxumasını əmələ gətirən miofibirlərlə necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu müşahidə etdilər. Makrofaqları aktivləşdirmək üçün xüsusi bir kimyəvi maddənin qısa partlayışlarından istifadə edərək, immun hüceyrələrin miofibirlərlə sinaptik bənzər təmaslar yaratdığını gördülər. Makrofaqlar bu zaman birbaşa kalsium ionlarını əzələ liflərinə buraxaraq, sağalmanın erkən mərhələlərini sürətləndirirdi. Cəmi 10-30 saniyə ərzində zədələnmiş əzələnin içində elektrik fəaliyyətinin qısa partlayışları ölçüldü. Bu, həqiqətən də çox sürətli baş verir; makrofaqı aktivləşdirir və demək olar ki, dərhal əzələdə yüngül seğirmə yarada bilərsiniz.

Makrofaqların idarə etdiyi eyni siqnal mexanizmi, xəstəlik səbəbli əzələ zədələri olan siçanlarda da müsbət təsir göstərdi. Zədəni tanıdıqdan sonra immun hüceyrələr hadisə yerinə toplanaraq əzələ liflərində fəaliyyət dalğalarını işə saldılar. Nəticədə, on gündən sonra müalicə alan siçanlarda nəzarət qrupundakı siçanlara nisbətən əhəmiyyətli dərəcədə daha çox yeni əzələ lifi müşahidə edildi – bu, sinaptik bənzər reaksiyanın hər iki ssenaridə işlədiyini göstərir. Bu kəşf gələcəkdə kəskin zədələr və əzələ itkisi hallarının müalicəsini dəstəkləyə bilər, çünki makrofaqlar müxtəlif tibbi vəziyyətləri hədəfləyən hüceyrə əsaslı terapiyalar üçün xüsusi "çatdırılma vasitələri" kimi xidmət edə bilər. Növbəti addım olaraq, tədqiqatçılar bu mexanizmin insanlarda da eyni şəkildə işləyib-işləmədiyini müəyyən etməli və sonra prosesi terapiya kimi təhlükəsiz şəkildə idarə etməyi öyrənməlidirlər. Onlar həmçinin bu makrofaqların sağalmanı sürətləndirsə də, kəskin ağrını azaltmaması paradoksu ilə maraqlanırlar. Bu suala cavab tapmaq, niyə cərrahiyyə əməliyyatı keçirən uşaqların təxminən 20%-nin davamlı ağrı yaşamağa davam etdiyini izah etməyə kömək edə bilər.