İordaniyanın Murayqat Ərazisində Tapılan 5500 Yaşlı Abidələr Qədim Sivilizasiyanın Sirrini Açır

Qədim sivilizasiyalar öz dünyaları dağılanda necə reaksiya verirdilər? Kopenhagen Universitetinin arxeoloqları hesab edirlər ki, İordaniyadakı 5500 illik Murayqat ərazisi bu suala cavab tapmaq üçün dəlillər təqdim edə bilər. Onların genişmiqyaslı qazıntıları göstərir ki, Erkən Tunc Dövrünə aid olan bu icma, əvvəlki mədəniyyətin süqutundan sonra güclü yeni ənənələr yaratmışdır. Murayqat ərazisi, kənd yaşayış məntəqələri, simvolik incəsənət və mis alətləri ilə tanınan Kalkolit mədəniyyətinin (təqr. e.ə. 4500-3500) tənəzzülündən sonra məşhurlaşmağa başlayıb. Tədqiqatçılara görə, bu əvvəlki həyat tərzinin çöküşünə iqlim dəyişikliyi və sosial qarışıqlıq səbəb olmuşdur.

Bu böyük qarışıqlıqdan sonra, Erkən Tunc Dövrünün icmaları inanclarını və kimliklərini ifadə etmə üsullarını yenidən formalaşdırdılar. Layihə rəhbəri, Kopenhagen Universitetindən arxeoloq Susanne Kerner izah edir ki, Kalkolit dövrünün böyük yaşayış məskənlərindən və kiçik ibadətgahlarından fərqli olaraq, Murayqatda aparılan qazıntılar fərqli mənzərə ortaya qoyur. Burada yaşayış evləri əvəzinə, mərasim yığıncaqlarına və ictimai dəfnlərə işarə edən dolmen qrupları (daş məzar abidələri), ucaldılmış daşlar və nəhəng meqalit tikililəri aşkarlanıb. Arxeoloqlar Murayqatda 95-dən çox dolmen quruluşu qeydə almışlar. Ərazinin mərkəzindəki təpəlik hissədə həmçinin mərasim məqsədləri üçün tikilmiş daş hasarlar və yonulmuş qaya fiqurları da var.

Mərkəzi hakimiyyətin olmadığı bir dövrdə, bu təsirli abidələr yəqin ki, ərazi nişanələri və ya sosial simvollar rolunu oynayırdı. Kerner qeyd edir ki, Murayqat bizə qədim cəmiyyətlərin böhranla necə başa çıxdığına dair maraqlı məlumatlar verir. Onlar abidələr tikərək, sosial rolları yenidən müəyyənləşdirərək və icmanın yeni formalarını yaradaraq məişət qarışıqlığının öhdəsindən gəlirdilər. Qazıntılar zamanı tapılan müxtəlif artefaktlar da burada mərasim fəaliyyətlərinin olduğunu təsdiqləyir. Tədqiqatçılar Erkən Tunc Dövrünə aid saxsı qablar, böyük ictimai qablar, üyüdücü daşlar, çaxmaqdaşından alətlər, heyvan buynuzu nüvələri və bir neçə mis əşya tapıblar. Bütün bu əşyalar mərasim istifadəsi və ehtimal ki, ziyafət tədbirləri keçirildiyini göstərir.

Murayqatın yerləşmə tərzi və uzaqdan görünməsi, onun müxtəlif qrupların sosial və ya ruhani görüşlər üçün bir araya gəldiyi regional görüş yeri kimi xidmət etdiyini göstərir. Kerner bu yaxınlarda tapıntılarını “Levant” jurnalında dərc edilmiş “Murayqatda dolmenlər, ucaldılmış daşlar və mərasimlər” adlı nəşrində ətraflı izah etmişdir. Onun komandasının işi qədim cəmiyyətlərin böhranı necə yaradıcılığa çevirdiyini ortaya çıxarmağa kömək edir. Onlar İordaniya təpələrində bu gün də qalmaqda olan kimlik və icmanın qalıcı simvollarını yaratmışlar.