Hüceyrənin Gizli Təmizləmə Sistemi Qocalmanı Necə Geri Çevirə Bilər?

Alimlər hüceyrənin daxili təmizləmə sistemini yenidən işə salmaqla qocalmaya səbəb olan zərərli zülal yığılması ilə mübarizə apara biləcəyini aşkar ediblər. Bu mühüm tapıntı yaşla bağlı geriləməni yavaşlatmaq və ya hətta geri çevirmək üçün yeni müalicə üsullarının yolunu aça bilər. Nəticələr əsasən Hutchinson-Gilford progeriya sindromu (HGPS) üzərində aparılan araşdırmalar zamanı ortaya çıxdı. HGPS uşaqlarda sürətlənmiş qocalma əlamətlərinə səbəb olan nadir genetik bir xəstəlikdir: dərinin erkən qırışması, elastikliyin itməsi, saç tökülməsi, bədən yağının azalması və arteriyaların sərtləşməsi. Təxminən 90% halda, HGPS halları progerin adlı qüsurlu zülal nəticəsində yaranır.

Progerin hüceyrələr üzərində zərərli "dominant-neqativ" təsir göstərərək normal hüceyrə funksiyasını pozur. Bu anormal zülal nüvə zərfinin deformasiyası, DNT zədələnməsinin artması və hüceyrənin bölünmə qabiliyyətinin azalması kimi fərqli hüceyrəvi problemləri işə salır. Tədqiqatlar göstərir ki, kiçik miqdarda progerin zülalı həm də təbii qocalma prosesi və xroniki böyrək xəstəliyi (XBBX) zamanı da mövcud olur. Bu fakt, progerinin hüceyrələrdən çıxarılmasını gücləndirən terapevtik yanaşmaların yalnız HGPS üçün deyil, həm də XBBX və digər qocalma ilə əlaqəli vəziyyətlərin müalicəsi üçün böyük perspektiv yaratdığını göstərir.

Pekin Universitetindən və Kunmin Elm və Texnologiya Universitetindən Professor Çuanmao Janqın rəhbərlik etdiyi tədqiqat qrupu bu sahədə bioloji mexanizmləri araşdırarkən, "Science China Life Sciences" jurnalında mühüm bir kəşfi yayımladı. Onlar lizosomların - hüceyrə daxilindəki tullantıları parçalayıb məhv etmək üçün cavabdeh olan kiçik hissəciklərin - progerini təmizləməkdə əsas rol oynadığını müəyyənləşdirdilər. Onların araşdırmaları progerin zülalının nüvə zərfinin tumurcuqlanması yolu ilə sitoplazmaya keçdiyini göstərdi. Normal şəraitdə, sitoplazmada olan progerin hüceyrənin avtofagiya-lizosom təkrar emal sistemi vasitəsilə parçalanmalıdır. Lakin HGPS hüceyrələrində bu sistem effektiv işləmir, nəticədə zülal yığılır. HGPS xəstələrindən götürülmüş hüceyrələrin RNA ardıcıllığı analizi bu problemlərin kökündə lizosom funksiyası ilə bağlı genlərin aktivliyinin əhəmiyyətli dərəcədə azalmasının dayandığını təsdiqlədi.

Növbəti addımda alimlər lizosomlardakı qüsurları aradan qaldırmaqla progerinin təmizlənməsini sürətləndirə və hüceyrəvi qocalmanı yavaşlada biləcəklərini sınaqdan keçirdilər. Onlar iki üsuldan istifadə edərək yeni lizosomların əmələ gəlməsi prosesini (bioqenezini) aktivləşdirdilər: ya Protein Kinaza C-ni (PKC) stimullaşdırmaqla, ya da mTORC1-i inhibə etməklə. Hər iki yanaşma lizosom funksiyasını uğurla bərpa etdi, progerinin hüceyrədən çıxarılmasını gücləndirdi və DNT zədələnməsi, böyümənin dayanması kimi hüceyrə qocalması əlamətləri nəzərəçarpacaq dərəcədə azaldı. Bu nəticələr hüceyrənin özünütəmizləmə mexanizmini yenidən aktivləşdirməklə progerin yığılmasının yaratdığı zərərli təsirlərin bir hissəsini geri çevirməyin mümkün olduğunu göstərir. Araşdırmanın nəticələri lizosom aktivləşdirilməsinin həm erkən, həm də təbii qocalma ilə mübarizə aparmaq üçün güclü bir strategiya ola biləcəyini təklif edir.