Quduzluq Virusunun Ölümcül Sirri Açıldı: Zülalın Forma Dəyişmə Qabiliyyəti

Bəzi viruslar, o cümlədən ən ölümcül olan quduzluq virusu, genetik materiallarının məhdud olmasına baxmayaraq, insan hüceyrələrini tamamilə ələ keçirməkdə inanılmaz dərəcədə məhsuldardır. Elm adamları uzun müddət bu kiçik patogenlərin necə bu qədər böyük bir nəzarətə sahib olduğunu düşünürdülər. İndi Avstraliyalı tədqiqatçılar Monash və Melburn Universitetlərində apardıqları araşdırmada bu suala cavab tapıblar.

Tədqiqatçıların Nature Communications jurnalında dərc edilən tapıntısı quduzluq virusunun cəmi bir neçə zülal istehsal etməsinə baxmayaraq, hüceyrə fəaliyyətinin geniş spektrini necə manipulyasiya etdiyini izah edir. Bu kəşf virusların işləmə prinsipinə dair anlayışımızı əsaslı şəkildə dəyişdirə bilər və yeni nəsil antiviral dərmanların və peyvəndlərin hazırlanmasına yol aça bilər.

Monash Biomedicine Discovery İnstitutundan Dosent Qreq Mozeli (Greg Moseley) virusların heyrətamiz məhsuldarlığını belə təsvir edir: "Quduzluq kimi viruslar ölümcül ola bilər, çünki onlar yoluxdurduqları hüceyrələrin həyatının bir çox aspektlərinə nəzarət edirlər. Onlar zülal istehsal edən mexanizmi pozur, hüceyrənin fərqli hissələri arasındakı mesajları göndərən 'poçt xidmətini' ləğv edir və bizi infeksiyadan qoruyan müdafiə sistemlərini sıradan çıxarırlar." O, quduzluq virusunun insan hüceyrəsindəki təxminən 20,000 zülala qarşı cəmi beş zülal istehsal etmək üçün genetik materialının olduğunu xatırladır.

Bu gücün sirri P zülalındadır. Tədqiqatın əsas müəlliflərindən doktor Stiven Rolinson (Stephen Rawlinson) qeyd edir ki, P zülalı forma dəyişdirmək və hüceyrənin RNA molekuluna bağlanmaq qabiliyyəti sayəsində inanılmaz dərəcədə fərqli funksiyalar qazanır. RNA isə hüceyrə daxilində genetik mesajları daşıyır, immun cavabları əlaqələndirir və həyati əhəmiyyətli funksiyaları yerinə yetirir.

Melburn Universitetinin Gooley Laboratoriyasına rəhbərlik edən Professor Pol Quli (Paul Gooley) bildirir ki, P zülalının RNA ilə qarşılıqlı əlaqəsi ona hüceyrə daxilində müxtəlif fiziki "fazalar" arasında keçid etməyə imkan verir. Bu qabiliyyət sayəsində zülal hüceyrənin maye-bənzər hissələrinə sızır, həyati proseslərə nəzarət edir və hüceyrəni yüksək məhsuldar bir virus fabrikinə çevirir. Bu mexanizm, elm adamlarının zülalların çoxfunksiyalılığını necə anladığına dair köhnə fikirləri də dəyişdirir. Əvvəllər bu zülallar, hər hissəsi müəyyən bir tapşırığa cavabdeh olan qatarlara bənzədilirdi. Lakin indi məlum olur ki, zülalın fərqli formalarda qatlanması və RNA ilə əlaqə qurması ona gözlənilməz yeni qabiliyyətlər verir.

Tədqiqatçılar bu eyni strategiyanın Nipah və Ebola kimi digər ölümcül viruslar tərəfindən də istifadə edilə biləcəyini düşünürlər. Bu adaptivliyi başa düşmək, gələcəkdə P zülalının RNA-ya bağlanmasını və ya onun faza keçidlərini bloklayacaq müalicə üsullarının hazırlanması üçün geniş imkanlar yaradır. Bu iş, virusların məhdud genetik resurslarından istifadə edərək mürəkkəb hüceyrə sistemlərinə necə nəzarət etməsinə dair yeni bir yanaşma təqdim edir.