Beyin Həyəcanı: Gizli İmmun Hüceyrələr ("Mikroqliya") Necə "Sürətləndirici" və "Əyləc" Rolu Oynayır?

ABŞ-da hər beş nəfərdən birinə təsir edən həyəcan (anksiyete) pozğunluqları ən geniş yayılmış psixi sağlamlıq problemlərindəndir. Baxmayaraq ki, bu vəziyyət cəmiyyətdə geniş yayılıb, elm adamları beynin daxilində həyəcanın necə yaranması və idarə olunması haqqında hələ də bir çox suallara cavab axtarırlar. Yuta Universitetindən olan mütəxəssislərin yeni araşdırması siçanlarda həyəcanlı davranışı "sürətləndirici" və "əyləc" kimi idarə edən iki gözlənilməz beyin hüceyrəsi qrupunu müəyyən etdi. Ən maraqlısı isə odur ki, həyəcan səviyyəsini tənzimləyən bu hüceyrələr tipik olaraq elektrik siqnallarını ötürən neyronlar deyil. Əvəzində, mikroqliya adlanan xüsusi immun hüceyrələr sinfi bu prosesdə mərkəzi rol oynayır. Tədqiqatçılar bu hüceyrə qruplarından birinin həyəcan reaksiyalarını artırdığını, digərinin isə azaltdığını aşkarladılar. Bu kəşf gələcək psixiatrik müalicələrin mikroqliyanı hədəf almasına səbəb ola bilər.

Bu, tibb elmində köklü bir dəyişiklik deməkdir. Tədqiqat hələ Yuta Universitetində aparılarkən işdə iştirak edən Pensilvaniya Universitetinin doktoru Donn Van Deren deyir ki, "Bu, paradiqmanın dəyişməsidir." O əlavə edir ki, beyin immun sistemində bir qüsur olduqda, bu, çox spesifik nevropsixiatrik pozğunluqlara səbəb ola bilər. Əvvəlki təcrübələr mikroqliyanın həyəcana təsir etdiyini düşündürsə də, tədqiqatçılar əvvəlcə bütün mikroqliyaların eyni şəkildə işlədiyinə inanırdılar. Əvvəlcə Hoxb8 mikroqliya adlı alt qrupa müdaxilə ediləndə siçanlar həyəcanlı davranmağa başladılar. Lakin tədqiqatçılar eyni anda həm Hoxb8, həm də qeyri-Hoxb8 qruplarını əhatə edən bütün mikroqliyaların fəaliyyətini blokladıqda, siçanlar normal davrandılar. Bu ziddiyyətli nəticələr komandanı şübhələndirdi ki, iki növ mikroqliya bir-birinin əksinə işləyə bilər. Ola bilsin ki, Hoxb8 mikroqliyaları həyəcanın qarşısını alır, qeyri-Hoxb8 mikroqliyaları isə onu artırır.

Bu fərqli rolları yoxlamaq üçün tədqiqatçılar mikroqliyası olmayan siçanlara fərqli mikroqliya növləri transplantasiya etməyi nəzərdə tutan qeyri-adi bir təcrübə həyata keçirdilər. Onların testləri göstərdi ki, qeyri-Hoxb8 mikroqliyaları həyəcan üçün qaz pedalı kimi fəaliyyət göstərir. Komanda yalnız qeyri-Hoxb8 mikroqliyalarını transplantasiya etdikdə, heyvanlar güclü həyəcan əlamətləri göstərdilər. Onlar özlərini təkrar-təkrar təmizləyir və açıq yerlərdən qaçırdılar. Bu davranışlar siçanlarda yüksək həyəcanı göstərirdi. Hoxb8 mikroqliyası iştirak etmədikdə, həyəcan "sürətləndiricisi" təbii tarazlayıcı qüvvə olmadan aktiv qalırdı. Əksinə, Hoxb8 mikroqliyaları isə əyləc sistemi rolunu oynadı. Yalnız Hoxb8 mikroqliyaları verilən siçanlar həyəcanlı davranmadılar. Ən əsası, hər iki mikroqliya növünü alan siçanlarda da həyəcan əlamətləri görünmədi. Hətta qeyri-Hoxb8 hüceyrələri həyəcanlı davranışı təşviq etsə belə, Hoxb8 hüceyrələrinin iştirakı bu təsirləri neytrallaşdırdı.

Tədqiqatın baş müəllifi, Yuta Universitetinin professoru Mario Kapekki deyir ki, "Bu iki mikroqliya populyasiyasının əks rolları var." O əlavə edir ki, onlar birlikdə siçanın mühitində baş verənlərə cavab olaraq həyəcanın düzgün səviyyələrini müəyyən edirlər. Tədqiqatçılara görə, bu nəticələr həyəcan pozğunluqlarının bioloji kökləri və onların gələcəkdə necə müalicə ediləcəyi barədə düşüncələri kökündən dəyişə bilər. Kapekki izah edir ki, insanlarda da oxşar funksiyaları yerinə yetirən iki mikroqliya populyasiyası mövcuddur. Buna baxmayaraq, hazırkı psixiatrik dərmanların demək olar ki, hamısı mikroqliyaları deyil, neyronları hədəf alır.

Bu immun hüceyrələrinin həyəcana necə təsir etdiyini anlamaq, qəsdən əyləc təsirini artıran və ya sürətləndirici fəaliyyətini azaldan yeni terapiyalara yol aça bilər. Kapekki qeyd edir ki, "Bu bilik, həyəcan səviyyələrini idarə etmə qabiliyyətini itirmiş xəstələr üçün onu yenidən qazanma vasitələrini təmin edəcək." Tədqiqat "Defective Hoxb8 microglia are causative for both chronic anxiety and pathological overgrooming in mice" başlığı altında *Molecular Psychiatry* jurnalında dərc edilmişdir. Dr. Van Deren ehtiyatla qeyd edir ki, hələ terapevtik müalicələrə uzağıq, lakin gələcəkdə beyindəki çox spesifik immun hüceyrə populyasiyalarını farmakoloji və ya immunoterapevtik üsullarla hədəfləmək və onları düzəltmək mümkün olacaq. Bu, nevropsixiatrik pozğunluqların müalicəsində böyük bir addım olardı.