Atlantik okeanının dibindəki 9 km-lik asteroid krateri inanılmaz 3D görüntülərdə aşkarlandı

Heriot-Vatt Universitetinin (Heriot-Watt University) tədqiqatçıları Atlantik okeanının dibində gizlənən, təxminən 9 kilometr (5.6 mil) enindəki asteroid kraterinin heyrətamiz yeni görüntülərini yayımlayıblar. Nadir Krateri adlanan bu struktur, 300 metrdən çox qalınlıqda okean çöküntülərinin altında yerləşir və Təbaşir dövrünün sonunda, təxminən 66 milyon il əvvəl Yerə dəyən böyük bir asteroidin izidir.

Bu zərbənin vaxtı, dinazorların kütləvi şəkildə məhv olmasına səbəb olduğu düşünülən, Meksikada yerləşən nəhəng 200 kilometrlik Çikşulub (Chicxulub) kraterinin yaranma dövrü ilə üst-üstə düşür. Yeni, yüksək keyfiyyətli üçölçülü (3D) seysmik məlumatlar Nadir Kraterinin həqiqətən də bir asteroid tərəfindən yaradıldığını təsdiqləyir. Tədqiqatçılar bu görüntülərdən istifadə edərək zərbədən dərhal sonra baş verən fəlakət ssenarisini dəqiq şəkildə bərpa edə biliblər. Nəticələr göstərir ki, asteroid dəydikdən sonra 800 metrdən hündür sunami Atlantik okeanını süpürüb, həmçinin yerdə möhkəm silkələnmələr, ərimiş qayanın yuxarıya doğru axınları və minlərlə kvadrat kilometr sahədə qırılmış qaya zonası yaranıb.

Dr. Uisdean Nikolson (Uisdean Nicholson) Nadir Kraterini ilk dəfə 2022-ci ildə Qərbi Afrikada, Qvineya sahillərində Atlantik okeanı dibindən əldə edilmiş seysmik əksolunma məlumatlarını gözdən keçirərkən aşkar etmişdi. O vaxt məlumatlar dairəvi bir çuxuru göstərsə də, onun mütləq asteroid zərbəsi olduğu tam təsdiq edilməmişdi. İndi qlobal geofiziki şirkət olan TGS tərəfindən toplanmış yüksək ayırdetməli 3D seysmik məlumatlar sayəsində kraterin bütün səviyyələri öyrənilir. Dr. Nikolson bu məlumatların dəyərini izah edərkən belə deyib: "Dünya üzrə təsdiqlənmiş 20-yə yaxın dəniz krateri var, lakin onlardan heç biri bu qədər dəqiqliklə görüntülənməyib. Bu, möhtəşəm bir tapıntıdır." O, bu vəziyyəti hamiləlik ultrasəs cihazlarının köhnə, dumanlı şəkillərdən, orqanların belə göründüyü yeni 3D görüntülərinə keçməsinə bənzədir.

Yeni 3D görüntülər asteroidin ölçüsü haqqında daha dəqiq məlumat verir. Əvvəlcə onun 400 metr genişliyində olduğu düşünülsə də, məlumatlar zərbəni vuran obyektin 450-500 metr genişliyində olduğunu göstərir. Tədqiqatçılar, həmçinin, kraterin mərkəzi zirvəsini əhatə edən spiralvari tirələrə əsasən, asteroidin şimal-şərqdən 20-40 dərəcəlik alçaq bucaq altında zərbə vurduğunu müəyyən ediblər. Bu təbii laboratoriya indiyə qədər Yerə dəyən ən böyük zərbə hadisələrindən birinin nəticələrini öyrənmək üçün bənzərsiz bir imkan yaradır. Alimlər gələcəkdə zərbə zamanı yaranan şok təzyiqləri və ardıcıl hadisələri daha dərindən öyrənmək üçün kraterin içindən qaya nümunələri (kernlər) çıxarmaq məqsədilə beynəlxalq qazma proqramına (IODP3) müraciət ediblər.

Bu tarixi hadisənin öyrənilməsi hazırda Yerə yaxın orbitdə olan təhlükəli asteroidləri anlamaq baxımından da vacibdir. Məsələn, 400 metr diametrə malik Bennu asteroidi hazırda ən təhlükəli obyektlərdən sayılır. NASA mütəxəssislərinin hesablamalarına görə, 2300-cü ilə qədər Bennu’nun Yerə dəymə ehtimalı 1750-də 1-dir (0.057%). Ən əhəmiyyətli potensial zərbə tarixi isə 24 sentyabr 2182-ci ildir ki, bu tarixdə dəymə ehtimalı 2700-də 1 (təxminən 0.037%) təşkil edir. Nadir Kraterinin tam 3D görüntüsü planetimizin zərbə proseslərini öyrənmək üçün böyük elmi dəyərə malikdir.