TAP-ın illik ötürücülük qabiliyyətinin 20 milyard kubmetrədək artırılması real olsa da, onun ardıcıl icrasını tələb edir - Robert Katler

Transadriatik boru kəmərinin (TAP) illik ötürücülük qabiliyyətinin 20 milyard kubmetrədək artırılması mümkündür, lakin bu, ardıcıl icranı tələb edir. NATO-nun “Association of Canada” Enerji Təhlükəsizliyi Proqramının direktoru və baş elmi işçisi Robert M. Katler bu barədə TAP-ın kommersiya istismarına başlamasının 5-ci ildönümü ilə əlaqədar danışıb.

Katler xatırladıb ki, 2020-ci ildə tam fəaliyyətə başladıqdan sentyabrın əvvəlinə qədər TAP 50 milyard kub metrdən çox qaz nəql edib. O, TAP-ın strateji əhəmiyyətə malik olduğunu qeyd edib. Melendunyo (İtaliya) istiqamətinə daxil olan qaz ölkədə anbarların doldurulmasına kömək edir, mayeləşdirilmiş təbii qaz (MTQ) terminal güclərini tamamlayır. Zərurət yaranarsa, interkonnektorlar vasitəsilə Yunanıstan və Bolqarıstana yönləndirilə bilər.

Qaz axınları saxlanma və MTQ göndərmə dövrləri ilə uyğunlaşdırılır. Bu, operatorlara xidmət və güc bölgüsünü əvvəlcədən planlaşdırmağa imkan verir. Bu yanaşma öhdəlikləri şəffaf və cədvəlləşdirilmiş prosesə çevirir, qış qiymətlərini sabitləşdirir və son dərəcə təcili alışlara ehtiyacı azaldır. Nəticədə balanslaşdırılmış tədarük strukturu yaranır, bir tədarükçüyə asılılıq azalır və planlaşdırma İtaliya və qonşu ölkələr üçün daha proqnozlaşdırıla bilir. Katler vurğulayıb ki, əsas göstərici etibarlılıqdır: bron edilmiş həcmlər vaxtında təmin olunanda alıcılar tədarükləri planlaşdıra bilir, improvizasiya etməyə məcbur qalmırlar.

Analitik bildirir ki, 2022-ci ildə Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan arasında TAP-ın ötürücülük qabiliyyətinin 2027-ci ilə qədər illik ən azı 20 milyard kubmetrədək artırılmasını nəzərdə tutan razılaşma hələ də realdır, lakin ardıcıl icra tələb edir. Katler qeyd edib ki, TAP-ın gələcək onilliklər üçün genişləndirilməsinin planlaşdırılmasında əsas prioritet icradır. Biz kompressorların modernizasiyasını tamamlamalı, uçot sistemlərini təkmilləşdirməli və bütün qoşulmaları bitirməliyik. Həmçinin, 2025–2026-cı illərin qış mövsümü üçün xidmət cədvəllərini əvvəlcədən dərc etmək gərəkdir. Bu, operatorlara sistemin fəaliyyətini planlaşdırmağa və qazın, ələlxüsus da qışın pik dövründə, stabilliyini təmin etməyə imkan verəcək. Tədarük zəncirinin bütövlüyü üçün TANAP-ı illik 31 milyard kubmetr ötürücülük qabiliyyətinə yaxınlaşdırmaq və “Şahdəniz” yatağından qaz tədarüklərini indiki səviyyədə saxlamaq vacibdir. TAP-ın genişləndirilməsinin birinci fazası 2026-cı ildə, ikinci faza isə yeni rezervasiyalar müəyyənləşdirildikdən sonra həyata keçirilməlidir.

Katler ikinci əsas məqamın sistemin şəffaflığı olduğunu vurğulayıb. Bunun üçün yanvar, aprel, iyul və oktyabr aylarında qısa rüblük bülletenlərin dərc edilməsi təklif olunur. Bu bülletenlər planlaşdırılmış xidmət tarixlərini qeyd etməli, əlavə mövcud güc barədə məlumat verməli və bütün bazar iştirakçıları üçün məlumatların dərc formatını müəyyən etməlidir. Üçüncü faktor maliyyələşdirmədir. TAP-ın genişləndirilməsinə sərmayələr qazın son bazarlara çatdırılması mexanizmləri ilə sinxronlaşdırılmalıdır. Katler deyib ki, SOCAR-ın İtaliyadakı rolu kredit verənlərdə etimadı artırır və maliyyələşdirməni asanlaşdırır. Avropa İttifaqının alətlərindən, İtaliyada Mattey Planı kanallarından və çoxtərəfli maliyyə institutlarının imkanlarından istifadə etməklə orta seqmentdəki çətinlikləri aradan qaldırmaq olar.

Dördüncü faktor nizamlayıcı sabitlikdir. Bunun üçün metan emissiyaları üzrə normativlərin real icra müddətlərini müəyyənləşdirmək, sertifikatlaşdırma və icazələrin verilməsini sürətləndirmək lazımdır. Eyni zamanda, Balkanlara, Yunanıstana və Bolqarıstana interkonnektorları gücləndirmək vacibdir. Katler yekunlaşdıraraq bildirib ki, yalnız bu şərtlər yerinə yetirildikdə TAP-ın yeni ötürücülük qabiliyyəti istifadəyə verildiyi andan əlçatan olacaq.