Qlobal iqlim gündəminin iki üzü: Parıltılı COP29 və xaotik COP30

Qlobal iqlim proseslərinin kritik mərhələsində ardıcıl keçirilən COP sammitləri bəşəriyyətin gələcəyini müəyyən edən ən mühüm diplomatik platformalardan biridir. Lakin COP29 və COP30 arasında yaranmış ciddi fərqlər iqlim diplomatiyasının hansı istiqamətə doğru getdiyini və beynəlxalq etimadın dinamikasını açıq şəkildə göstərir. Bu iki tədbirin müqayisəsi, xüsusilə də Bakı COP29-un böyük uğurları fonunda Beləmdə keçirilən COP30-un çətinlikləri, qlobal iqlim idarəçiliyindəki mövcud çatışmazlıqları daha dərindən anlamağa imkan verir. COP29 qlobal səhnədə irəliləyiş kimi qiymətləndirildiyi halda, COP30 həm təşkilati, həm də siyasi problemlərlə yadda qaldı. Bu kəskin ziddiyyət proseslərin effektivliyinin nə dərəcədə həssas olduğunu göstərir.

Bakı COP29-un beynəlxalq aləmdə "uğur simvolu" kimi qiymətləndirilməsinin əsas səbəbi onun təşkilati, diplomatik və nəticəyönümlü modeli oldu. On il ərzində gözlənilən bir sıra kritik məsələlər məhz Bakıda razılaşdırıldı və bu, qlobal iqlim gündəminə yeni dinamizm verdi. Əhəmiyyətli nailiyyətlərə Paris Sazişinin 6-cı maddəsinin tam razılaşdırılması, yüksək inteqrasiya olunmuş qlobal karbon bazarlarının əməliyyatlaşdırılması, itki və zərər mexanizmlərinin institutlaşması daxildir. Həmçinin, yaşıl iqtisadiyyat üçün rekord məbləğdə maliyyə hədəfi müəyyənləşdirildi. Bütün bu nəticələr bütövlükdə bəşəriyyət üçün dönüş nöqtəsi hesab olunur. COP29-un təhlükəsizlik, logistika və diplomatik inklüzivlik baxımından sorunsuz təşkili beynəlxalq etimadı daha da gücləndirdi. Dünyanın müxtəlif ölkələrində keçirilmiş əvvəlki COP-larda etiraz aksiyaları və xaotik logistika müşahidə olunduğu halda, Bakı sammiti heç bir ciddi anlaşılmazlıq olmadan başa çatdı. Bu vəziyyət Azərbaycanın qlobal tədbirlər üçün etibarlı ev sahibi olduğunu bir daha sübut etdi.

Bu il Braziliyanın Beləm şəhərində keçirilən COP30 tədbiri isə böyük problemlərlə yadda qaldı. Təşkilatçılıq sahəsində üzə çıxan ciddi nöqsanlar, yüksək otel qiymətləri, infrastruktura dair çatışmazlıqlar və yanğınla bağlı təhlükəsizlik insidenti sammitin iş ritmini əhəmiyyətli dərəcədə yavaşlatdı. Maliyyə danışıqlarının dondurulması COP30-a ən böyük zərbələrdən biri oldu. Bu, COP29-da müəyyən edilmiş illik ən azı 300 milyard dollarlıq iqlim maliyyəsi hədəfinin reallaşdırılmasında irəliləyiş əldə olunmaması deməkdir. Digər tərəfdən, bir çox ölkənin yeni milli iqlim öhdəliklərini təqdim etməməsi diplomatik kompromis imkanlarını daraltdı və danışıqları qeyri-müəyyənlik içində saxladı. Bu da göstərir ki, COP30 yalnız təşkilati deyil, həm də siyasi koordinasiya baxımından böyük çətinliklərlə üzləşib. Braziliya konsensus reallığı yaratmaqda əhəmiyyətli boşluqlar göstərdi.

Bu fərqin bir neçə əsas səbəbi var. Bakı logistika, təhlükəsizlik və infrastruktur etibarlılığı ilə nümunə göstərdi, Beləm isə təməl təşkilati məsələlərlə çətinlik yaşadı. Azərbaycan uzun müddətli diplomatik işin nəticəsində mürəkkəb məsələləri razılaşdırmağa nail oldu. COP29 maliyyə təminatının konkretləşdirildiyi tədbir idi, lakin COP30 bu təminatın “hansı mexanizmlərlə həyata keçiriləcəyi” sualı ilə çıxılmaz vəziyyətə düşdü. COP29 ölkələri yeni addımlara motivasiya etdi, COP30 isə bu motivasiyanın davamlılığını təmin edə bilmədi. COP29 ölkələr arasında etimadı gücləndirmişdisə, COP30 bu etimadın qorunmasının nə qədər çətin olduğunu göstərdi. Bu, həm də onu sübut edir ki, iqlim diplomatiyası yalnız qərarların miqdarı ilə deyil, həm də onların icrası üçün yaradılan şəraitlə ölçülür.

COP29 qlobal iqlim münasibətlərində zirvə nöqtəsi kimi tarixə düşdü. COP30 isə ardıcıl logistika, maliyyə və koordinasiya problemləri fonunda beynəlxalq ictimaiyyətdə suallar doğurur. COP30-un yaşadığı sınaqlar göstərir ki, COP29-da qurulan möhkəm baza real mexanizmlərlə möhkəmləndirilməzsə, əldə olunan uğurların davamlılığı risk altında qala bilər. Bu iki tədbir arasındakı kəskin fərq bir daha göstərir ki, uğurlu iqlim diplomatiyası yalnız siyasi iradə və ambisiyalarla deyil, həm də peşəkar təşkilatçılıq, inklüzivlik və vahid koordinasiya mühitinin qurulması ilə mümkün olur.