Azərbaycan regional enerji qovşağına çevrilir

Energetika naziri Pərviz Şahbazovun məqaləsi Azərbaycanda energetika sektorunun inkişafını, xüsusilə "yaşıl enerji" sahəsində əldə edilən nailiyyətləri və ölkənin regional enerji qovşağı kimi mövqeyini gücləndirən strategiyaları işıqlandırır. Bu il 20 Oktyabr - Energetiklər Günü tarixi Zəfərimizin 5-ci ildönümünə təsadüf edir. Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun azad edilməsi və yenidən qurulması Azərbaycanın milli enerji sisteminə əlavə güc gətirərək, ölkəmizin regional strateji enerji qovşağı kimi inkişafı üçün yeni imkanlar yaradıb. Prezident İlham Əliyevin geosiyasi mənzərəni dəyişən siyasəti enerji təhlükəsizliyini sülh, regional əlaqələr və iqtisadi inkişafla birləşdirir. Bu yanaşma ölkəmizin bölgədəki lider mövqeyini daha da möhkəmləndirib. Azərbaycanın "yaşıl enerji" təşəbbüsləri sosial-iqtisadi inkişaf strategiyası və post-münaqişə quruculuğu ilə uzlaşır. Bu müstəvidə elektroenergetika sektoru ölkənin "yaşıl artım" və "təmiz ətraf mühit" milli prioritetlərinin həyata keçirilməsində əsas hərəkətverici qüvvədir.

Son bir ildə elektroenergetika sistemində ciddi uğurlar qeydə alınıb. Yeni elektrik stansiyalarının istifadəyə verilməsi ilə ölkənin ümumi elektrik enerjisi istehsal gücü 9732,5 MVt-a çatıb ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 15,6 faiz artım deməkdir. Bu əhəmiyyətli yüksəlişdə Cənubi Qafqazın ən böyük enerji müəssisəsi olan 1880 MVt gücündə "8 Noyabr" Elektrik Stansiyasının istismara verilməsinin mühüm rolu var. Bu stansiya həm də Çin və İtaliya şirkətləri ilə əməkdaşlığın parlaq bir nümunəsidir. Hazırda su elektrik stansiyaları daxil olmaqla, bərpa olunan enerji mənbələri üzrə elektrik stansiyalarının gücü 1829,6 MVt-dır. Bu, ümumi istehsal gücünün təxminən 18,8 faizini təşkil edir. Elektrik enerjisi istehsalında artım dinamikası məhz bərpa olunan enerji mənbələri tərəfindən formalaşdırılır. Xüsusilə, iki ilə yaxın fəaliyyət göstərən 230 MVt gücündə "Qaradağ" Günəş Elektrik Stansiyası sayəsində günəş enerjisindən elektrik istehsalı 10 dəfə artıb. Bu stansiya bir milyard kVt·st elektrik enerjisi istehsal edərək Azərbaycanın "yaşıl enerji" hədəflərini ardıcıl şəkildə həyata keçirdiyini göstərir. Ötən il ölkədə 28,4 milyard kVt·st enerji istehsal olunub, bunun 1,4 milyardı ixraca yönəldilib.

Ölkəmizdə "yaşıl enerji"nin inkişafının birinci mərhələsi - 10 günəş və külək elektrik stansiyasının inşası - planlaşdırıldığı kimi davam edir. 240 MVt gücündə "Xızı-Abşeron" Külək Elektrik Stansiyası ilin sonunadək tam istismara veriləcək. Həmçinin 445 MVt gücündə "Biləsuvar" Günəş Elektrik Stansiyasının tikintisinə başlanılıb. Bu layihələrin reallaşması sayəsində 2027-ci ilə qədər quraşdırılmış gücdə bərpa olunan enerjinin payı 33,7 faizə çatacaq. Bu, illik 5 milyard kVt·saat elektrik enerjisi hasilatı deməkdir ki, bunun hesabına 1 milyard kubmetrdən çox təbii qaza qənaət ediləcək və emissiyalar 2,3 milyon tonadək azalacaq. Bərpa olunan enerjinin sürətli inkişafı şəbəkə və enerji saxlama infrastrukturunun genişləndirilməsini tələb edir. Bu baxımdan, 2 QVt-lıq bərpa olunan enerji gücünü idarə etmək üçün 250 MVt gücündə və 500 MVt/saat saxlama həcminə malik batareya sistemlərinin qurulması nəzərdə tutulur. Bu işlər Dünya Bankının dəstəyi ilə həyata keçirilən AZURE layihəsi çərçivəsində görülür. Bu sistemli yanaşma Azərbaycanın yeni **yaşıl güc potensialını** şəbəkəyə inteqrasiya etməyə hazır olduğunu göstərir.

Uzunmüddətli "yaşıl enerji" gündəliyi beynəlxalq enerji şirkətləri ilə tərəfdaşlıq əsasında irəliləyir. Tərəfdaşlarla imzalanmış müqavilələr çərçivəsində quruda və dənizdə əlavə 700 MVt gücün yaradılması planlaşdırılır. Bölgənin "yaşıl enerji zonaları" kimi inkişaf edən Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonları istehsal və ixrac mərkəzlərinə çevrilir. Qarabağda 340 MVt günəş və Kəlbəcərdə 240 MVt külək elektrik stansiyaları tikiləcək. Ümumilikdə, bu bölgələrdə bərpa olunan enerji istehsal gücünün 1,6 QVt-a çatması gözlənilir ki, bu da daxili tələbatdan iki dəfə çox enerjinin "Cəbrayıl" enerji qovşağı vasitəsilə ixracına imkan verəcək. Regional miqyasda inkişafın növbəti mərhələsi **Xəzər dənizinin zəngin külək enerjisi** potensialının reallaşdırılmasına və Mərkəzi Asiyanı, Cənubi Qafqazı, Türkiyə və Avropanı birləşdirən "yaşıl enerji" dəhlizlərinin yaradılmasına əsaslanır. Planlaşdırılan 6 QVt-dan çox gücün 4 QVt-nın 2032-ci ildən başlayaraq "Xəzər-Qara dəniz-Avropa Yaşıl Enerji Dəhlizi" vasitəsilə ixracına başlanması nəzərdə tutulur. Bu dəhlizlər Azərbaycanı bərpa olunan enerjinin ixracı və tranzitində aparıcı ölkə mövqeyinə yüksəldəcək. Zəngəzur dəhlizinin açılması da Naxçıvanın elektroenergetika sistemini ölkənin enerji şəbəkəsinə birləşdirərək, "Azərbaycan (Naxçıvan MR) - Türkiyə - Avropa Enerji Qovşağı" layihəsinin reallaşması üçün **strateji əhəmiyyət** kəsb edir.

Azərbaycan, həmçinin enerji keçidinin vacib komponentləri olan hidrogen və geotermal enerji sahələrində də işlər görür. Hidrogenin istehsalı və ixracını əhatə edən Milli Strateji Baxış Sənədinin icrası üçün Fəaliyyət Planının hazırlanması başa çatmaq üzrədir. Geotermal enerji potensialı 57,1 MVt elektrik enerjisi potensialına malikdir və pilot layihələr çərçivəsində istismarı başa çatmış neft və qaz quyularından enerji istehsalı nəzərdə tutulur. Enerji səmərəliliyi sahəsində qanunvericilik bazası təkmilləşdirilir, Enerji Effektivliyi İnformasiya Sistemi (EEİS) və Enerji Effektivliyi Fondu yaradılır. Yeni qəbul edilmiş "İstilik təchizatı haqqında" və "Qaz təchizatı haqqında" qanunlar sektorda maliyyə şəffaflığını artırmağı, qiymətlərin daha düzgün müəyyən edilməsini və çarpaz subsidiyalaşmanın qarşısının alınmasını hədəfləyir. Bütün bu islahatlar Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyini möhkəmləndirir və enerji sektorunu daha müasir və rəqabətədavamlı edir. Azərbaycan energetikləri, Prezident İlham Əliyevin davam etdirdiyi siyasət sayəsində, ölkəmizin etibarlı enerji təchizatçısı statusunu daha da gücləndirmək üçün fədakarcasına çalışacaqlar.