Avropalılar Mərkəzi Asiyadan tranzit yolları axtarır - Azərbaycansız mümkün deyil

Mərkəzi Asiya bu gün misilsiz qlobal diqqət çəkir. Son bir ildə Daşkənd, Astana və regionun digər paytaxtları Aİ-Mərkəzi Asiya, Çin-Mərkəzi Asiya və ABŞ-Mərkəzi Asiya çərçivəsində böyük sammitlərin keçirildiyi yerə çevriliblər. Noyabrın sonunda Daşkənd bir daha Avrasiya siyasətinin diqqət mərkəzində olacaq; 26 noyabr 2025-ci il tarixində Özbəkistan 3-cü Avropa İttifaqı-Mərkəzi Asiya İqtisadi Forumuna ev sahibliyi edəcək. Bu platformada Avropa İttifaqı ilə region ölkələri arasında gələcək əməkdaşlıq parametrləri müzakirə ediləcək.

Lakin bütün bu diplomatik fəaliyyət fonunda bir detalı qeyd etmək lazımdır: Azərbaycan olmadan Avrasiyada heç bir tranzit, logistika, ya da enerji layihəsi tam şəkildə həyata keçirilə bilməz. Bakı sadəcə əlaqələndirici arxitekturanın bir hissəsi deyil, əsas daşıyıcı elementinə çevrilib. Əgər Qərb və ya Şərq təşəbbüsləri nəqliyyat dəhlizlərinin real möhkəmləndirilməsinə yönəlibsə, Azərbaycanın rolu təməl xarakter daşıyır. Bakı həm Mərkəzi Asiyanın Avropaya açılan “pəncərəsi”, həm də Avropanın Şərqi Asiya bazarlarına çıxışı üçün əsas qapıdır. Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev Azərbaycanın bölgələrarası əməkdaşlığın güclənməsinə mühüm töhfə verəcəyini qeyd edib. Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev vurğulayıb ki, Bakının iştirakı ilə regionun səsi beynəlxalq arenada daha da əhəmiyyətli olacaq. Region layihələri, tədarük zəncirləri və ya yeni marşrutlar haqqında heç bir müzakirə Azərbaycanın iştirakı olmadan məna kəsb etmir.

Avropa İttifaqı Orta Dəhlizə üstünlük verdiyini növbəti gün keçiriləcək Transxəzər marşrutu üzrə İnvestorlar Forumu ilə göstərəcək. Aİ “Global Gateway” çərçivəsində Mərkəzi Asiyaya 12 milyard avroluq investisiya paketi ayırıb; bunun 10 milyardı Transxəzər nəqliyyat dəhlizinin inkişafına yönəlib. Həmçinin 6 noyabrda Vaşinqtonda keçirilən ABŞ-Mərkəzi Asiya Sammiti ticarət və nəqliyyat əlaqələrinə fokuslanmışdı. Məhz həmin tədbirdə ABŞ Prezidenti Donald Tramp TRIPP (The Trump Route for International Peace and Prosperity) layihəsi haqqında danışarkən Azərbaycanın əhəmiyyətini xüsusi vurğulayıb. Zəngəzur dəhlizi, yəni TRIPP artıq Orta Dəhlizin yeni infrastruktur arteriyası kimi nəzərdən keçirilir. Son iki ildə marşrut üzrə yük axınları təxminən 90 faiz artıb. Bu artım Azərbaycanın nəqliyyat sisteminin gücü hesabına mümkün olub: Xəzərdə ən böyük donanma, beynəlxalq hava limanları şəbəkəsi və Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu ölkəni Avrasiya logistikası üçün əvəzolunmaz edir.

Nəqliyyatdan başqa, bərpaolunan enerji və rəqəmsal əlaqələr də Azərbaycandan keçir. 2024-cü ilin noyabrında Bakıda COP29 çərçivəsində Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan “yaşıl” enerjinin istehsalı və ötürülməsi üzrə strateji tərəfdaşlıq sazişi imzaladılar. Energetika naziri Pərviz Şahbazov bildirib ki, 2032-ci ilə qədər Azərbaycanda istehsal ediləcək 6 giqavat bərpaolunan enerjinin 4 giqavatının Xəzər-Qara dəniz-Avropa dəhlizi vasitəsilə təmin olunması üzrə işlər gedir. Layihələr Asiyadan Aİ-yə uzanan vahid “yaşıl” enerji platforması yarada bilər. Bütün bu marşrutlara fiber-optik sistemlərinin inteqrasiyası da Azərbaycanın strateji əhəmiyyətini artırır. Prezident İlham Əliyevin ardıcıl strategiyası Bakını Avrasiya arxitekturasının mərkəzi qovşağına çevirib. Nə Brüssel, nə Pekin, nə də Vaşinqton bütün bu marşrutların qovuşduğu nöqtəni – məhz Azərbaycanı – nəzərdən kənar tuta bilməz. Əgər Avropa İttifaqı Mərkəzi Asiya ilə tərəfdaşlığı gücləndirmək niyyətindədirsə, Azərbaycanı bütün regional layihələrin açar ölkəsi kimi nəzərə almalıdır.