MIT Alimləri Çətin Xəstəlikləri Hədəfləyən Yeni Molekullar Yaradan BoltzGen SI Modelini Təqdim Etdilər

Massaçusets Texnologiya İnstitutunda (MIT) böyük marağa səbəb olan bir təqdimat baş tutdu. Oktyabrın 30-u MIT-nin Maşın Öyrənməsi üzrə Əbdül Lətif Cəmil Klinikası (Jameel Clinic) tərəfindən təşkil edilən BoltzGen seminarına sənaye və akademiya sahəsindən 300-dən çox insan qatıldı. Tədbirin əsas siması MIT doktorantı və BoltzGen-in ilk müəllifi Hannes Stärk idi. Bir neçə gün əvvəl, oktyabrın 26-da rəsmi olaraq yayımlanan BoltzGen, yayda zülal birləşmə qabiliyyətini proqnozlaşdıran açıq mənbəli Boltz-2 modelini daha da inkişaf etdirir.

BoltzGen öz növündə bir ilkdir, çünki o, ənənəvi modellərdən fərqli olaraq bir addım irəli gedir: o, birbaşa dərman kəşfi prosesinə daxil edilməyə hazır olan yeni zülal bağlayıcıları (protein binders) yarada bilir. Bu imkan üç əsas yenilik sayəsində mümkün olur. Birincisi, BoltzGen zülal dizaynı və quruluş proqnozlaşdırılmasını birləşdirərək fərqli tapşırıqları yüksək səmərəliliklə həyata keçirir. İkincisi, BoltzGen-in daxili məhdudiyyətləri laboratoriya mütəxəssislərinin rəylərinə əsaslanaraq hazırlanıb ki, model fizika və kimya qanunlarına zidd olmayan işlək zülallar yaratsın. Nəhayət, üçüncü yenilik, modelin “dərmanla hədəflənməsi mümkün olmayan” xəstəlik hədəfləri üzərində ciddi qiymətləndirmə prosesindən keçməsidir.

Hazırda sənayedə və ya akademiyada istifadə olunan modellərin əksəriyyəti ya yalnız quruluşu proqnozlaşdıra bilir, ya da yalnız asan hədəflərə uğurla bağlanan müəyyən zülal növlərini yaradır. Hannes Stärk qeyd edir ki, əvvəlki modellər xüsusi modalitələrə bağlı idi. Ümumi bir modelin hazırlanması isə daha çox tapşırığın yerinə yetirilməsi deməkdir. Əlavə olaraq, daha geniş təlim sxemi sayəsində model fizikaya aid daha çox ümumiləşdirilə bilən nümunələr öyrəndiyindən, ayrı-ayrı tapşırıqlar üçün də daha dəqiq işləyir. BoltzGen tədqiqatçıları modeli 26 fərqli hədəf üzərində sınaqdan keçirdilər. Bu sınaqlar BoltzGen-in terapevtik baxımdan əhəmiyyətli və təlim məlumatlarından tamamilə fərqli olan hədəflərə qarşı qabiliyyətini göstərir.

Bu hərtərəfli yoxlama prosesi akademiya və sənayedən olan səkkiz müxtəlif laboratoriyada aparılıb. BoltzGen-i laboratoriya şəraitində sınaqdan keçirən Parabilis Medicines kimi sənaye tərəfdaşları modelin potensialını yüksək qiymətləndirdilər. Onlar hesab edirlər ki, BoltzGen-i mövcud hesablamalı platformalarına əlavə etmək, əsas insan xəstəliklərinə qarşı çevik dərmanların çatdırılmasını sürətləndirməyə kömək edəcək. BoltzGen-in açıq mənbəli yayımlanması (Boltz-1 və Boltz-2-dən sonra) dərman hazırlanmasında şəffaflığı artırsa da, biotexnologiya və əczaçılıq şirkətlərini bazardakı mövqelərini yenidən düşünməyə vadar edir. Məsələn, LabGenius-dan Justin Grace sual edir ki, əgər pulsuz versiyalar cəmi bir neçə aydan sonra bazara çıxırsa, "bağlayıcı-xidmət kimi" təklif edən kommersiya şirkətləri investisiyalarını necə geri qaytaracaqlar?

Akademiya dairələrində isə BoltzGen elmi imkanları genişləndirir və sürətləndirir. Aparıcı həmmüəllif, professor Regina Barzilay bildirir ki, əgər biz hələ həll edilməmiş hədəfləri müəyyən edib həll yolu təklif etməsək, terapiya sahəsində oyun qaydalarını dəyişməyəcəyik. Bu diqqət, yəni həll olunmamış problemlərə fokuslanma, Hannesin işini digər tədqiqatlardan fərqləndirir. Digər həmmüəllif Tommi Yaakkola qeyd edir ki, BoltzGen kimi tamamilə açıq mənbəli modellər dərman dizaynı qabiliyyətlərini icma səviyyəsində sürətləndirir. Stärk yekunda bildirir ki, SI modelləri biomolekulyar dizaynın gələcəyini kökündən dəyişəcək. Onun məqsədi, bioloqlara xəstəlikləri həll etmək və ya molekulyar maşınlarla hələ təsəvvür edilməmiş tapşırıqları yerinə yetirmək üçün yeni vasitələr təqdim etməkdir.