Zəlzələ Bölgəsi Sahibkarlarının Problemləri: Hatay və Adıyamanda İqtisadi Bərpa Niyə Ləngiyir?

(ANKARA) - Türkiyənin Daxili İşlər Nazirliyinin dəstəyi ilə Dünya Sahibkar və Sənətkarlar Dərnəyi/Ahi İnstitutunun həyata keçirdiyi "Anadolunun Əhisiyik, Türkiyənin Ailəsiyik" layihəsi çərçivəsində onlayn görüş keçirilib. Bu görüşdə Hatay və Adıyamandan olan sahibkar təmsilçiləri üzləşdikləri problemləri geniş şəkildə izah ediblər. Otaq rəhbərləri qeyd ediblər ki, zəlzələnin üstündən üç ilə yaxın vaxt keçməsinə baxmayaraq, sənətkarlar hələ də ağır maliyyə öhdəlikləri ilə mübarizə aparır və bərpa mərhələsində ciddi struktur maneələri ilə qarşılaşırlar. Jurnalist-yazar Fehmi Çalmukun moderatorluğu ilə keçirilən görüşdə Hatay Sahibkar və Sənətkarlar Odaları Birliyinin rəhbəri Aziz Fatih Yılmaz və Adıyaman Metal Sənətkarları Sahibkarlar Odasının rəhbəri Mahmut Yücel iştirak ediblər.

Görüşdə ticarət həyatının hələ də tam gücü ilə işləmədiyi və bölgənin özünə gəlməsinin uzun illər çəkəcəyi vurğulanıb. Hatayda ticarətin əsas mərkəzi sayılan Antakya rayonunun 85 faizi dağılmış vəziyyətdədir. Sahibkarlar hələ də təxminən 30 ədəd prefabrik bazarda fəaliyyət göstərir, yeni iş yerlərinə köçürülmə prosesi isə ehtimal ki, 2026-cı ildən sonra başlayacaq. Adıyamanın infrastrukturu qalmadığı və üst tikililərin 65 faizinin dağıldığı nəzərə alınsa, şəhərin əvvəlki vəziyyətinə qayıtması 7-8 ildən tez mümkün olmayacaq. Otaq sədrləri bildirdilər ki, yüksək vergi, sığorta və Bağkur haqları səbəbindən sənətkar artıq “qapıya kilid vurmaq” nöqtəsinə çatıb. Bağkur üzrə aylıq haqlar 8 min 500 – 9 min lirə səviyyəsinə yüksəlib. Həmçinin, Hatayda 9 min sahibkarın istifadə etdiyi KOSGEB və Sahibkar Kredit Zəmanəti kreditlərinin ödəniş müddəti çatıb. Adıyamanda isə 350 min lirə kredit alan sahibkarların doqquz ay ərzində 116 min 660 lirə kimi yüksək taksit ödəməsi tələb olunur ki, bu da sahibkarlar üçün böyük çətinlik yaradır.

Sahibkarların əməliyyat xərcləri dəfələrlə artıb. Yüksək elektrik enerjisi haqlarının səbəbi kimi bölgədəki itki/oğurluq hallarının xərcinin abunəçilərin üzərinə bölüşdürülməsi göstərilir. Fəlakət bölgəsi olmasına baxmayaraq, Adıyamanda sənaye sahəsində hər gün Maliyyə Nazirliyinin yoxlamaları aparılır və sadə vergitutma qaydası ilə işləyən sahibkarlara cərimələr yazılır. Köçən sənətkarların tam geri qayıtmaması ticarət həcminin daralmasına səbəb olub. Yüksək xərclərin öhdəsindən gələ bilməyən sahibkar ya işçiləri ixtisar edir, ya da ən asan çıxış yolu kimi ticarəti dayandırmaq həddinə gəlib. Adıyamanda ev kirayələri 20 min lirədən aşağı deyil. Bundan başqa, Bağkur təqaüdçülərinin (sahibkar təqaüdçüləri) dövlət qulluqçuları ilə müqayisədə çox aşağı maaş alması (məsələn, 19 min 150 lirə) tənqid olunub, yüksək sığorta haqqı ödəməyin maaşı mərhələli şəkildə azaltması kimi bir vəziyyətin qəbuledilməz olduğu bildirilib.

Toplantıda iştirak edən otaq rəhbərlərinin tələbləri isə konkret idi. Onlar sadə vergitutma rejiminin davam etdirilməsinin seçim deyil, həyati zərurət olduğunu qeyd etdilər, çünki əks təqdirdə real vergitutma sisteminə keçid müəssisələrin bağlanmasına gətirib çıxaracaq. Borclar faizsiz və uzun müddətə yenidən qurulmalı, Fövqəladə Hal (Mücbir Səbəb) müddəti uzadılmalıdır, çünki 24 aylıq hissə-hissə ödəmə imkanı yoxdur. Zəlzələ bölgələrinə müsbət ayrı-seçkilik tətbiq edilməsi və ən azı beş il müddətinə vergi və elektrik tariflərində güzəştlər verən xüsusi bir paket hazırlanmalıdır. Digər əsas tələblərə yanacaqda ƏDV və ÖTV-nin endirilməsi, kredit kooperativlərində maliyyə çatışmazlığının aradan qaldırılması və işəgötürənlər üçün pensiya gün sayının 9 min gündən 7 min 200 günə endirilməsi daxildir. Sonda Aziz Fatih Yılmaz, 24-30 noyabr tarixlərində Expo sahəsində zəlzələdən sonra ilk dəfə olaraq dördüncü Hatay Mebel Sərgisinin keçiriləcəyini elan etdi və bu sərginin şəhərin iqtisadiyyatına və sənətkarların inkişafına faydalı olacağına inandığını bildirdi.