Türkiyədə türksoylu baxıcıların ağır iş şəraiti: İstismar, psixoloji zorakılıq və qeyri-rəsmi əmək

Əsrlərdir Orta Asiya türklərinin mədəniyyətinin bir hissəsi olan qopuz səsləri Ankarada, Kızılay meydanında yerləşən bir binada əks-səda verir. Qırğızların işlətdiyi, türksoylu əcnəbilərin görüş yeri olan bu məkana gələn qadınlar Türkiyədəki ağır iş şəraitləri haqqında danışırlar. Əsasən Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan və Azərbaycandan gələn bu qadınlar uşaqlara, yaşlılara və xəstəxanalarda xəstələrə baxmaq kimi xidmət sektorunda, adətən yatılı işlərdə çalışırlar. Onlar kirayə və yemək xərci olmadan qazandıqları bütün pulları ölkələrinə göndərmək üçün bu cür işlərə üstünlük verirlər. Lakin onların əksəriyyəti iş icazəsi və sığortası olmadan, yalnız işəgötürənlə aralarındakı şifahi razılaşmaya əsaslanan işlərdə çalışmaq məcburiyyətində qalır. Bu şifahi razılaşmalar isə çox zaman işçiləri tamamilə müdafiəsiz vəziyyətdə qoyur.

Tədqiqatçı Dr. İmge Tuğçe Bağır BBC News Türkcəyə açıqlamasında bildirir ki, türksoylu baxıcı qadınların iş öhdəliklərinin əhatə dairəsi çox geniş və qeyri-müəyyəndir. Onlar uşaq və ya yaşlıya baxmaq üçün razılaşdıqları evlərdə bütün məişət işlərindən, hətta qonaq qarşılamadan da məsul olurlar. 43 yaşlı Ayselin sözlərinə görə, onlar yalnız baxıcılıq etmir, evin bütün işlərini – yemək, təmizlik, paltar, ütü və hətta bağ işlərini də görmək məcburiyyətində qalırlar. Qadınlar ən çox psixoloji şiddətdən və bitməyən ev işlərindən gileylənirlər. Bəzi işəgötürənlər onları hər yerə "əl çantası" kimi aparır və getdikləri qonaqlıqlarda da xidmət etmələrini tələb edirlər. Hətta qonaq gələn həftələrdə onlara verilən həftəlik izinlər də ləğv edilir. Bəzi hallarda isə evdə hazırlanan yeməklərdən yeməyə icazə verilmədiyi və həftədə yalnız bir dəfə çimməyə izin olduğu bildirilir ki, bu da ağır şəxsi hüquq pozuntularının göstəricisidir.

Tədqiqatçı Bağır qeyd edir ki, bu qadınların əksəriyyəti işəgötürən tərəfindən heç bir yazılı müqavilə olmadan çalışdırılır. Bu şəraitdə istismar halları, hətta əmək icazəsi alındığı hallarda belə, adi hal sayılır. Altı ildir Türkiyədə baxıcılıq edən Nurun sözlərinə görə, iş icazəsi alındıqda işəgötürən özünü bir növ "sahib" kimi hiss edir, daha çox işlədir və müxtəlif işləri görməyə məcbur edir. Bununla belə, qadınların hamısı qaçaq (qeyri-rəsmi) işləməyi "ən pisi" hesab edir. Qanunsuz çalışan şəxslər başına gələn hadisələri heç kimə deyə bilmir və polislə əlaqə saxlaya bilmirlər. İş yerləri əcnəbi işçinin sosial sığorta xərcinə girmək istəmədiyindən, ucuz işçi qüvvəsinə ehtiyac olan sahələrdə qeyri-rəsmi işlətmə hallarına tez-tez rast gəlinir. Bəzi işəgötürənlər isə ilk üç ay iş icazəsi alacaqları vədi ilə qadınları çox işlədir, müddət bitdikdə isə müraciət etmir və onları qanunsuz vəziyyətə salırlar. Daha da pisi, bu qadınlar həm ev daxilində təcavüzə məruz qalır, həm də tez-tez fahişəlikdə ittiham olunurlar ki, bu da onların sosial təcridini artırır.

Bu əcnəbilərin Türkiyəyə gəlməsinin əsas səbəbi öz ölkələrindəki ağır iqtisadi vəziyyət və yüksək işsizlikdir. Məsələn, Qırğızıstanda aylıq minimum əmək haqqı 32, Özbəkistanda isə cəmi 106 dollardır. Onlar həm də Türkiyə ilə ortaq dil və mədəniyyət əlaqəsinin iş tapmağı asanlaşdırdığını düşünürlər. Bununla yanaşı, 2023-cü ilin oktyabr ayında türksoylu əcnəbilərin Türkiyədəki əmək həyatını tənzimləyən qanunun tətbiqi qaydalarına dəyişiklik edildi. Yeni tənzimləmə ilə, hansı icmaların türksoylu hesab ediləcəyi dəqiqləşdirildi. Qanuni dəyişikliklərin ən mühüm tərəfi türksoylu əcnəbilərin artıq Türkiyə vətəndaşlığını almadan da həkim, mühəndis, vəkil kimi bəzi ixtisaslarda çalışa bilməsinə imkan yaratmasıdır. Vəkil Burcu Ertimin fikrincə, bu, daha çox ixtisaslı işçi qüvvəsini cəlb etmək məqsədi daşıyır. Lakin qanunvericilik hələ də sıxı şərtrlər irəli sürür; məsələn, onların İçişlər Nazirliyi tərəfindən verilmiş ikamət (yaşama) icazəsi olmalı və eyni peşəni öz ölkələrində yerinə yetirə bilmədiklərini sübut etməlidirlər.