Sudanın Əl-Fəşer Şəhərindəki Humanitar Fəlakət və Kütləvi Qətllər İddiaları: Nə Baş Verir?

Sudanın əsas şəhərlərindən olan Əl-Fəşerin Çevik Dəstək Qüvvələri (ÇDQ) tərəfindən hökumət qüvvələrindən alınmasından sonra ərazidə böyük bir humanitar fəlakətin yaşanmasından qorxulur. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) şəhərdə "qanunsuz edamlar" haqqında etibarlı məlumatların gəldiyini bildirir. Eyni zamanda, Yale Universitetinin Humanitar Araşdırmalar Laboratoriyası da kütləvi şəkildə edam edilmiş insanların cəsəd yığınlarını göstərən peyk görüntülərini ictimailəşdirdi. Bu kütləvi qətllərlə yanaşı, ÇDQ tərəfindən 18 aydır mühasirədə saxlanılan yüz minlərlə mülki şəxs uzun müddətdir aclıq böhranı ilə üzləşib. BMT və insan haqları təşkilatlarının təqdim etdiyi sübutlara baxmayaraq, ÇDQ mülki şəxsləri öldürdüyü və qeyri-ərəb etnik qrupları hədəf aldığı ittihamlarını rədd edir.

Darfur bölgəsindəki Əl-Fəşerin ÇDQ-nın nəzarətinə keçməsi, 2023-cü ilin aprelindən bəri on minlərlə insanın ölümü ilə nəticələnən və təxminən 12 milyon insanın evlərindən didərgin düşməsinə səbəb olan vətəndaş müharibəsində əsas dönüş nöqtəsi ola bilər. Bu, ÇDQ-nın Darfurdakı ordunun son qalasını da ələ keçirdiyi mənasına gəlir. Mühasirə başlayandan bəri şəhər içərisində 130 mini uşaq olmaqla, 250 min mülki şəxsin lazımi yardımdan məhrum qaldığı təxmin edilir. Peyk görüntüləri, qaçmağa çalışan insanların xəstəxanalarda və şəhəri əhatə edən torpaq divarların yaxınlığında kütləvi qətllərə məruz qaldığını göstərir. Təhlükəsizliyi üçün adının çəkilməsini istəməyən bir şəhər sakini BBC News Ərəbcəyə bildirib: "Yeməyə heç nəyimiz yoxdur; ərzaq tapmaq üçün çölə çıxmağın da imkanı yoxdur. Təcili yardım çatmasa, Əl-Fəşer əhalisi daha çox dözə bilməyə bilər."

BMT-nin uşaq agentliyi UNICEF xəbərdarlıq edir ki, Əl-Fəşer uşaqlar üçün "qeyri-kafi qidalanma, xəstəlik və şiddətin hər gün can aldığı bir mərkəzə" çevrilib. Qurumun İcraçı Direktoru Ketrin Rassel, həyat qurtaran qidalanma xidmətləri əngəllənərkən Əl-Fəşerdəki uşaqların acından öldüyünü və dağıdıcı bir faciənin şahidi olduğumuzu söylədi. Beynəlxalq yardım təşkilatları "aclığın bir savaş silahı olaraq istifadəsini" pisləyiblər. Qarğıdalı və darı qiymətləri çox yüksəlib, heyvan yemindən asılı olan şəhərdə hətta bu məhsulların belə "tragik bir şəkildə dəbdəbə sayıldığı" bildirilir. Üstəlik, ölkə son illərin ən pis xolera epidemiyasını yaşayır; 2024-cü ilin iyul ayından bəri 96 mindən çox şübhəli hadisə və 2,400 nəfərin ölümü qeydə alınıb. Yaraları müalicə etmək üçün dərman tapa bilməyən tibb işçiləri isə yaraları bağlamaq üçün cibgözlərdən istifadə etməyə məcbur qalıblar.

Əl-Fəşerin nəzarəti həm də qızıl ehtiyatları üstündə gedən mübarizədir. BMT mütəxəssisləri, qızıl hasilatının bu münaqişənin əsas maliyyə mənbəyi olduğunu deyirlər. Şimali Darfura nəzarət etmək, Liviya və Çad kimi qonşu ölkələrə maneəsiz giriş imkanı verir ki, bu da qızılın ölkədən çıxarılması və silahların daxil olması üçün mühüm bir qapı açır. ÇDQ lideri Məhəmməd Həmdan Daqalo Darfurda gəlirli bir qızıl mədənini idarə edir və ABŞ Xəzinədarlığı ona qarşı sanksiyalar tətbiq edib. Şəhər on illərdir ölkəni parçalamaq təhlükəsi yaradan etnik gərginliklərin mərkəzindədir. Darfurda Fur, Zağava və Masalit kimi böyük Afrika icmaları yaşayır, ÇDQ isə əsasən Sudan ərəb tayfalarından təşkil olunub. Siyasi analitik Dalliə Əbdülmoniyem bildirir ki, ÇDQ-nın tarixi onların daha çox şiddət tətbiq etməkdən çəkinməyəcəyini göstərir.

Beynəlxalq təzyiqlər artır. ABŞ Dövlət Departamenti ÇDQ liderini soyqırım törətməkdə günahlandırıb. Bundan başqa, Sudan ordusu Birləşmiş Ərəb Əmirliklərini (BƏƏ) Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinə (BƏM) verərək, BƏƏ-nin ÇDQ-ya maliyyə və hərbi dəstək verməklə Qərbi Darfurdakı soyqırımda şərik olduğunu iddia edib. BƏƏ bu iddiaları kəskin şəkildə rədd etsə də, BMT mütəxəssisləri BƏƏ-nin Çad üzərindən ÇDQ-ya silah göndərməsi ilə bağlı ittihamları inandırıcı hesab ediblər. Qaçqın düşərgələrindəki vəziyyət isə inanılmaz dərəcədə ağırdır; qaçan qadın və uşaqlar kütləvi qətliam, şikəst edilmə və cinsi zorakılıq hekayələrini danışırlar.