Sudandakı Vətəndaş Müharibəsi və Türkiyənin Dəyişən Mövqeyi: Əl-Burhana Dəstəyin Səbəbləri

Şimal-şərqi Afrikada yerləşən Sudan 2023-cü ildən bəri dəhşətli vətəndaş müharibəsi yaşayır. Bu münaqişə qlobal mediada az yer alsa da, insan haqları təşkilatlarının hesabatlarına görə, 150 mindən çox insanın ölümünə və 12 milyon insanın öz evlərini tərk etməsinə səbəb olub. Beynəlxalq qurumlar bu ölkədə "tarixin ən böyük humanitar böhranlarından birinin" cərəyan etdiyini bildirirlər. Müharibə Sudanın Suverenlik Şurasının rəhbəri Abdulfəttah əl-Burhan ilə "Hemedti" kimi tanınan Çevik Dəstək Qüvvələrinin (RSF) lideri General Məhəmməd Həmdan Daqalo arasındakı gərginlikdən doğub.

Müharibənin ilk günlərində Türkiyə hər iki tərəfə bərabər məsafədə durmağa çalışsa da, son zamanlarda mövqeyini əl-Burhanın lehinə dəyişib. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan 31 oktyabrda çıxış edərək Şimali Darfurun paytaxtı Faşirdə mülki əhaliyə qarşı törədilən qətliamları pisləmiş, Ankaranın bu hücumlara ən güclü şəkildə qarşı olduğunu vurğulamışdı. O, Türkiyənin humanitar yardım üçün hərəkətə keçməyə hazır olduğunu qeyd etmişdi. Təqaüddə olan səfir Həsən Sərvət Öktəm Türkiyənin ilkin mövqeyini belə izah edir: "Bizim orada varoluşsal bir mənfəətimiz yoxdur. Bir tərəfi tutmağımızın mənası yoxdur, bizim mövqeyimiz iki tərəfin barışması idi."

Lakin ekspertlər Ankaranın mövqeyinin zamanla diplomatik dildən praktik siyasətə keçdiyini bildirirlər. Van Yüzüncü İl Universitetindən Dr. Huriyə Yıldırım Çınar qeyd edir ki, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin (BƏƏ) RSF-ə dəstək verməsi Türkiyəni faktiki olaraq əl-Burhanın Sudan Silahlı Qüvvələrinə (SAF) daha yaxın bir mövqeyə itələdi. Beləliklə, Ankara arabuluculuqdan daha çox qanuni hökumətin yanında mövqe tutdu. Yedditəpə Universitetindən dosent Volkan İpek Türkiyənin Sudan hökumətini dəstəkləməsinin əsas səbəblərindən birinin də BƏƏ ilə Sudan və digər regionlarda mövcud olan maraq toqquşması olduğunu bildirir. Akademikə görə, ölkədəki Türk yatırımları böyük təhlükə altındadır. Türkiyə yatırımlarının təhdidlərdən qurtulması üçün müharibəni başlatan RSF-ə qarşı SAF-ı dəstəkləyir.

Sudan Türkiyənin Afrika qitəsində ən yaxın iqtisadi və siyasi əlaqələr qurduğu ölkələrdən biridir; bu əlaqələr 16-cı əsrə, Osmanlı dövrünə gedib çıxır. 2000-ci illərdən sonra "Afrika Açılımı" siyasəti ilə bağlar gücləndi, Sudan ən çox müqavilə imzalanan Saharaaltı Afrika ölkəsi oldu. Ankara 2017-ci ildə Suvakin adasını 99 illiyinə icarəyə götürdü və ümumilikdə 650 milyon dollarlıq layihələr, o cümlədən MTA şirkətinin mədən axtarış fəaliyyətləri ilə iştirakını genişləndirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, müharibənin bu qədər uzanmasının səbəbi tərəflərin xarici aktorlar tərəfindən dəstəklənməsidir. Beynəlxalq Afət Təşkilatının məlumatına görə, münaqişədə Serbiya, Çin, Türkiyə və BƏƏ mənşəli silahlar istifadə olunur. ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi sülh danışıqları mexanizmi atəşkəs təmin etməyi hədəfləsə də, Sudan Silahlı Qüvvələrinin danışıqlara Türkiyə və Qətərin də daxil edilməsini tələb etməsi hazırkı vəziyyətdə sülhün əldə olunmasını çətinləşdirir.