İstanbulda Beynəlxalq Cinayət və Cəza Film Festivalı Sona Çatır: Sensura, İşğal və İnsan Hüquqları Müzakirə Edildi

Beynəlxalq Cinayət və Cəza Film Festivalı İstanbulda bir həftəlik gərgin proqramdan sonra öz işini yekunlaşdırır. Bir həftə ərzində 35 ölkədən 40 filmi tamaşaçılarla görüşdürən festivalın diqqət mərkəzində senzura, işğal hüququ, təbiət böhranı və insan hüquqları kimi aktual mövzular dayanırdı. Bu axşam keçiriləcək bağlanış və mükafatlandırma mərasimi ilə tədbir rəsmən sona çatacaq. Gecədə Beynəlxalq Tammetrajlı və Qısametrajlı Filmlər Müsabiqələrinin qalibləri elan olunacaq.

Prof. Dr. Adem Sözüer və Prof. Dr. Bengi Semercinin rəhbərliyi ilə Ədalət və Kino Dərnəyi tərəfindən təşkil edilən festival ədalət, vicdan və hüquq məsələlərini əhatə edən zəngin bir seçki təqdim etdi. Film nümayişləri ilə paralel olaraq, "VisionIST" çərçivəsində təşkil edilən panel və söhbətlər də böyük maraqla qarşılandı. Bu akademik proqramda Türkiyədən və dünyadan hüquqşünaslar "Yaşamaq Hüququ" mövzusu ətrafında dərin müzakirələr apardılar. Festivalın son gününün vacib hadisələrindən biri Beyoğlu Kinosunda Tomas Elsikin "Dözümlülük" (Resilience) sənədli filminin nümayişi idi. Ətraf mühit fəlakətlərinin astanasında olan planetdə insanın təbiətlə münasibətini yenidən gözdən keçirməyə çağıran bu film öz yüksək vizual dili ilə "İnsanın təbiət üzərindəki hökmranlıq münasibətini dəyişməsi mümkündürmü?" sualını ortaya qoyurdu. Həmçinin, Venedik Film Festivalında premyerası olan İran rejissoru Əli Əsğərinin "İlahi Komediya" (Divine Comedy) filmi də tamaşaçılarla görüşdü.

Festivalın ən ciddi müzakirə mövzularından biri "İşğalın Hüququ, yoxsa Hüququn İşğalı?" paneli idi. Bu panelin iştirakçıları, rejissor Gözel Kural və hüquq araşdırmaçısı Dəniz Baran, beynəlxalq və humanitar hüququn müharibə şəraitində (Qəzza, Əfqanıstan, Ukrayna və Sudan nümunələri ilə) tətbiqini geniş şəkildə müzakirə etdilər. Dəniz Baran BMT Təhlükəsizlik Şurasının bloklanması və sanksiyaların çatışmazlığını önə çəkdi, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin ləng işləməsinin belə qlobal ictimaiyyət üçün əhəmiyyətli təsirlər yaratdığını bildirdi. Gözel Kural isə Əfqanıstanda çəkiliş aparmağın çətinliklərindən, müharibənin görünməz zərərlərindən, qadın hüquqlarının yox olmasından və kinonun kollektiv yaddaşı qorumaq funksiyasından danışdı. Panel göstərdi ki, sənət və hüquq işğal altında olan xalqların uzunmüddətli ədalət axtarışında birlikdə əvəzsiz rol oynayır.

Festivalın açılışında Kino Şərəf Mükafatını alan və uzunmetrajlı filmlər müsabiqəsinin münsiflər heyətinin rəhbəri olan Çinli rejissor Van Syaoşuay (Wang Xiaoshuai) da tamaşaçılarla görüşdü. O, "Pekin Velosipedi" (Beijing Bicycle) filminin Çində necə senzuraya məruz qalması barədə məlumat verdi. Rejissorun sözlərinə görə, dövlət Pekinin müasir şəhər kimi əks etdirilməsinə üstünlük verdiyi halda, onun filmində bu cür modern binalar göstərilmədiyi üçün problemlər yaranmışdı. Syaoşuay vurğuladı ki, "Bizim nəslimiz senzuraya qarşı mübarizə aparan nəsil idi. Əsas məsələ odur ki, istədiyini edəsən və tamaşaçı filmi azad şəkildə izləyə bilsin". Digər filmlər arasında "Qamışlıqda Cinayət" (Reedland) filminin rejissoru Sven Bresser tamaşaçı suallarını cavablandırarkən, əsas sualın "Sən cinayətə şərikisən, yoxsa sadəcə şahid?" olduğunu bildirdi. Bundan əlavə, Suriya həbsxanasında baş verən hadisələrdən bəhs edən "Mənim Adım Ümiddir" (My Name Is Hope) filminin rejissoru Şervan Hacı, onu bu filmi çəkməyə vadar edən səbəblərdən danışdı.

Festival proqramında həmçinin 2025-ci ildə Lokarno Film Festivalında Ən Yaxşı Rejissor Mükafatını qazanan "İbtidai Təhsil" (Primary Education) filminin nümayişi oldu. Filmin prodüseri Culya Marko, rejissorların uşaqlıqdan bəri qadınların necə susdurulduğunu simvolik dildə ifadə etmək istədiyini bildirdi. Batınay Ünsürün distopik kainatda keçən "Qırıqüzakçalar" filminin nümayişindən sonra isə rejissor, filmin yaranma səbəbinin 2023-cü il zəlzələlərindən sonra cəmiyyətdə yaranan qərar vermə dilemması - qalmaq ya da getmək hissi olduğunu söylədi. Festival bu cür ağır, lakin cəmiyyət üçün vacib məsələləri kino dili ilə tamaşaçılara çatdıraraq fəaliyyətini uğurla başa çatdırdı.