Finlandiya Prezidenti Stubb Türkiyənin Qlobal Nizamda Həlledici Rolunu Açıqladı

Finlandiya Prezidenti Aleksandr Stubb "Foreign Affairs" adlı Amerika xarici siyasət jurnalına yazdığı "Qərbin Son Şansı: Çox Gec Olmadan Yeni Qlobal Nizam Necə Qurulmalı" başlıqlı məqaləsində Türkiyənin beynəlxalq arenadakı çəkisinə və əhəmiyyətinə diqqət çəkib. Stubb qeyd edir ki, Türkiyə qlobal nizamı ya sabitliyə, ya da daha böyük çətinliklərə apara biləcək iqtisadi vasitələrə və Türkiyənin geosiyasi çəkisi və gücünə malik ölkələr sırasındadır. Prezident həmçinin vurğulayıb ki, son dörd ildə dünya əvvəlki otuz ilə nisbətən çox köklü şəkildə dəyişib. Rusiya-Ukrayna müharibəsi, Yaxın Şərqdəki münaqişələr və Afrikadakı gərginliklər demokratiyanın zəifləməsinə səbəb olub. Buna görə də, dünya yeni bir nizamsızlıq dövrü ilə üzləşir. Stubb bildirir ki, böyük güclər arasındakı rəqabət geri qayıdıb və hazırda ABŞ ilə Çin arasındakı gərginlik beynəlxalq geosiyasət çərçivəsini müəyyənləşdirir.

Lakin nizamı yalnız bu iki güc formalaşdırmır. Onun fikrincə, Braziliya, Hindistan, Meksika, Nigeriya, Səudiyyə Ərəbistanı, Cənubi Afrika və Türkiyə kimi orta güc ölkələri oyunun qaydalarını dəyişən mövqeyə gəliblər. Bu ölkələr iqtisadi imkanları və geosiyasi ağırlığı sayəsində qlobal nizamı sabitləşdirə biləcək böyük potensiala malikdirlər. Stubb, hazırkı qlobal güc balansının üç əsas bölgədən ibarət olduğunu söyləyir: Qlobal Qərb, Qlobal Şərq və Qlobal Cənub. O izah edir ki, Qlobal Qərbə ABŞ liderliyində 50 ölkə, Qlobal Şərqə isə Çin rəhbərliyində 25 dövlət daxildir. Ən böyük və tez-tez qərarsız olan hissə isə təxminən 125 inkişaf etməkdə olan və orta gəlirli dövləti əhatə edən Qlobal Cənubdur. Bu bölgə Afrika, Latın Amerikası, Cənubi və Cənub-Şərqi Asiya regionlarını əhatə edir. Burada çox sayda orta gücə malik, hələ istiqamətini tam müəyyənləşdirməmiş dövlət var.

Stubb Soyuq Müharibədən sonra yaranan yeni formasiyalara toxunaraq, Qərb ölkələri üçün son şansın gəldiyini vurğulayıb. Qərb indi monoloq deyil, dialoqu, ikiüzlülük deyil, ardıcıllığı və hökmranlıq deyil, əməkdaşlığı seçdiyini bütün dünyaya nümayiş etdirməlidir. Əgər ölkələr rəqabət naminə əməkdaşlıqdan imtina etsələr, gələcəkdə daha böyük münaqişələrin yaşanacağı bir dünya qaçılmaz olacaqdır. Prezident qeyd edir ki, çox tərəflilik (multilateralizm) nizam yaradır, çox qütblülük (multipolarity) isə münaqişələrə yol açır. Stubb yekun olaraq bildirir ki, Qlobal Qərb və Qlobal Şərq yeni dünya nizamının istiqaməti məhz bu bölgə tərəfindən müəyyən ediləcəyi üçün Qlobal Cənubun "qəlbi və ağlı" uğrunda mübarizə aparırlar. Şərq və Qərb fərqli istiqamətlərə getdiyi halda, Cənubun mövqeyi həlledici rol oynayacaq.