ABŞ-ın Keçmiş Vitse-Prezidenti Dik Çeyni Vəfat Etdi: Həyatı və Mübahisəli İrsi

Keçmiş ABŞ Vitse-Prezidenti Dik Çeyni 84 yaşında, noyabrın 3-ü Bazar ertəsi axşam saatlarında dünyasını dəyişdi. Ailəsi verdiyi rəsmi açıqlamada, onun ölümünə səbəb kimi "sətəlcəm (pnevmoniya) və ürək-damar xəstəlikləri ilə əlaqədar yaranan fəsadlar" göstərildi. Çeyni Vaşinqtonda onilliklər boyu davam edən siyasi karyerası və 2000-ci illərdə ABŞ-ın xarici siyasətinin formalaşmasında oynadığı mühüm rol ilə yaddaşlarda qalıb. O, ABŞ tarixində ən nüfuzlu və güclü Vitse-Prezidentlərdən biri hesab olunur.

1941-ci ildə ABŞ-ın Nebraska ştatında anadan olan Dik Çeyni təhsilini Yel və Vayominq universitetlərində tamamladı. Siyasətə ilk addımlarını o dövrkü İqtisadi İmkanlar Ofisinin direktoru Donald Ramsfeldin şəxsi köməkçisi kimi atdı. Bu illər onun Vaşinqtondakı gələcək karyerasının təməlini qoydu. Daha sonra, 1989-1993-cü illərdə Corc H. V. Buşun rəhbərliyi altında Müdafiə naziri vəzifəsində çalışdı. O, xüsusilə 1991-ci il Körfəz müharibəsi zamanı verdiyi qərarlarla diqqəti cəlb edirdi. Çeyni müdafiə siyasətində fəal fiqur olaraq, "dost ölkələrə silah dəstəyi, rəqiblərə isə silah nəzarəti" yanaşması ilə tanınırdı. Siyasi fasilə dövründə, 1995-2000-ci illər arasında isə Halliburton adlı enerji və müdafiə şirkətinin baş icraçı direktoru (CEO) kimi də fəaliyyət göstərərək özəl sektorla da sıx əlaqələr qurdu.

Çeyni 2001-2009-cu illərdə, iki müddət ərzində Respublikaçı Prezident Corc V. Buşun Vitse-Prezidenti vəzifəsini icra etdi. O, 11 Sentyabr 2001-ci il terror aktları zamanı dövlət idarəçiliyində idi və bu hadisələrdən sonra tətbiq edilən sərt təhlükəsizlik və xarici siyasət strategiyalarının əsas memarlarından biri oldu. Əfqanıstanın işğalına razılıq verilməsində ən qətiyyətli dəstəkçilərdən biri məhz Çeyni idi. Lakin onun siyasi irsi, əsasən, 2003-cü ildə başlayan İraq işğalına verdiyi güclü dəstəklə bağlıdır. O, kütləvi qırğın silahları iddialarını müdafiə edərək işğal qərarını əsaslandıran əsas şəxslərdən sayılırdı.

İraqın işğalı ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki hərbi müdaxilələrində dönüş nöqtəsi kimi tarixə yazıldı. Təəssüf ki, bu müdaxilə yüz minlərlə mülki şəxsin ölümü və milyonlarla insanın öz evlərini tərk etməsi ilə nəticələnən ağır bir xaosa səbəb oldu. Siyasi fəaliyyətindən əlavə, Çeyni sağlamlıq problemləri ilə də uzun müddət mübarizə aparıb. O, cəmi 37 yaşında ilk ürək tutmasını keçirmişdi və sonrakı illərdə dörd dəfə daha infarkt yaşadı. Ürək çatışmazlığı səbəbindən 2012-ci ildə ona ürək köçürülməsi əməliyyatı edildi. Bütün sağlamlıq çətinliklərinə baxmayaraq, Çeyni uzun müddət siyasi təsirini qoruyub saxladı və ABŞ-ın müasir təhlükəsizlik siyasətində dərin izlər buraxdı.