2025-ci ilin Ən Təhlükəsiz Ölkələri: Sülh Siyasətləri Gündəlik Həyata Necə Təsir Edir?

2025-ci il qlobal miqyasda münaqişələrin artması və sərhəd təhlükəsizliyi siyasətlərinin sərtləşməsi ilə yadda qaldı. Qlobal Sülh İndeksinə (QSİ) görə, dövlət səviyyəsindəki müharibələrin sayı İkinci Dünya Müharibəsindən sonra ən yüksək həddə çatdı. Bu vəziyyətə cavab olaraq bir çox ölkə hərbiləşmə səviyyəsini yüksəltməyə başlasa da, dünyanın beş ölkəsi sülhü əsas prioritet hesab edərək sakitliyi qorumağa davam etdi. İqtisadiyyat və Sülh İnstitutu tərəfindən hazırlanan QSİ, hərbi xərclər, xarici münaqişələr, terrorizm və qətl kimi 23 göstərici əsasında hesablanır. İndeksin zirvəsindəki ölkələr son iyirmi ildə demək olar ki, dəyişmir. Bu ölkələrdə yaşayan sakinlər sülh siyasətlərinin onların gündəlik həyatlarına necə təsir etdiyini izah etdilər. Məsələn, 163 ölkənin sıralandığı bu indeksdə Türkiyə cəmi bir pillə irəliləyərək 146-cı sırada qərarlaşdı. Regionda davam edən Rusiya-Ukrayna müharibəsi isə Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiyada sülh səviyyəsinin kəskin düşməsinə səbəb oldu.

2008-ci ildən bəri sıralamada birinci olan İslandiya, dünyanın ən dinc milləti olaraq qalır. Ölkə təhlükəsizlik, davam edən münaqişələr və hərbiləşmə kimi üç əsas sahədə liderlik edir. Yerli sakin İnqa Ros Antoniusdottir, bu güvən hissinin onların həyatının bir hissəsi olduğunu bildirir. O qeyd edir ki, "Gecə küçədə qorxmadan gəzmək mümkündür; valideynlər kafedə yemək yeyərkən və ya mağazada alış-veriş edərkən uşaq arabasında yatmış körpələri çöldə görürsünüz. Həm də polislər silah daşımır." İnqa, ölkədəki bərabər imkanların və davamlı sosial sistemlərin hər kəs üçün daha ədalətli və təhlükəsiz bir cəmiyyət yaratdığını vurğulayır. İrlandiya isə 20-ci əsrin sonlarında münaqişələr yaşamış olsa da, hazırda sülhü prioritet seçir. Ölkə illər ərzində hərbiləşmə səviyyəsini azaltmaqla indeksdə yüksəlib. İrlandiyalı Cek Fitsimons, istər kiçik qəsəbədə, istərsə də böyük şəhərdə güclü icma və dostluq hissinin sizi rahat hiss etdirdiyini deyir. O əlavə edir ki, "İnsanlar bir-birinin qayğısına qalır. Bu elə bir yerdir ki, yad adamdan kömək istəyə bilərsiniz və o, sizə yardım etmək üçün yolunu dəyişər." İrlandiya hərbi cəhətdən bitərəfdir və münaqişələrin həllində diplomatiya yolunu seçir.

Yeni Zelandiya bu il indeksdə iki pillə irəliləyərək üçüncü sıraya yüksəldi. Bu, ölkənin təhlükəsizlik sahəsindəki irəliləyişləri və terrorla bağlı hadisələrin azlığı ilə bağlıdır. Sakin Okeanda təcrid olunmuş ada dövləti olsa da, coğrafi mövqeyi ona təbii müdafiə təmin edir. Lakin ömür boyu Yeni Zelandiyada yaşayan Mişa Manniks-Opi daxili siyasətlərin böyük əhəmiyyət daşıdığını bildirir. "Yeni Zelandiya dünyanın ən sərt silah qanunlarından birinə malikdir. Bu, təhlükəsizlik hissinə mühüm töhfə verir," deyir. Mişa uşaqların məktəbə piyada getdiyini, insanların qapıları kilidləmədiyini və avtomobil xarab olduqda sürücülərin dayanıb kömək təklif etdiyini söyləyir. Cəmiyyətə və sistemə ümumi etimad hökm sürür, bu da gündəlik həyatda əsl icma ruhu yaradır. Avstriya QSİ-də bir pillə geriləyərək dördüncü yerdədir. İrlandiya kimi, Avstriya da konstitusiya baxımından bitərəflik siyasəti yürüdür və diqqətini daxili resurslara cəmləyir. Avstriyalı Armin Pfurtşeller deyir ki, güclü sosial təminat şəbəkəsi, yüksək səviyyəli səhiyyə və əla təhsil imkanları sabitlik və etimadı dəstəkləyir. O, insanların gecə yarısı çay kənarında gəzdiyini və velosipedlərini zəncirləmədən kənarda saxladığını danışır: "Təhlükəsizlik sadəcə bir statistika deyil, həyatın bir gerçəkliyidir."

İsveçrədən sonra altıncı sırada qərarlaşan Sinqapur, bu il ilk onluğa daxil olan yeganə Asiya ölkəsidir. Sinqapurda hərbi xərclər adambaşına düşən ən yüksək göstəricilərdən biri olsa da, ölkənin yüksək daxili təhlükəsizliyi ona xüsusi bal qazandırır. Sinqapurlu Xinrun Han, "Gecə gəzintisinə çıxıram və qorxmuram. Evə getmək bir çox böyük şəhərlərdə olduğu kimi, gərginlik yaratmır," deyir. Xan, Sinqapurun LGBT+ siyasətlərində məhdudiyyətlər olsa da (məsələn, homoseksualların evlənməsinə icazə verilməməsi), Pink Dot kimi fəxarət festivallarında sosial irəliləyişin müşahidə olunduğunu bildirir. O, ölkəyə gələnlərə gecə saat 02:00-də çay kənarında gəzmək, küçə yeməklərini dadmaq və ya parka getmək kimi təhlükəsizliyin gətirdiyi azadlıqları yaşamağı tövsiyə edir. Qeyd edək ki, Türkiyə Suriya və Efiopiya da daxil olmaqla, beşdən çox xarici münaqişəyə qarışan 14 ölkədən biridir. Hesabatda vurğulanır ki, Türkiyə, BƏƏ, Vyetnam, Cənubi Afrika kimi ölkələrin təsir dairələrini genişləndirməsi ilə, qlobal təsir səviyyəsi yüksək olan ölkələrin sayı Soyuq Müharibədən bəri təxminən üç dəfə artıb. Bu da beynəlxalq münasibətlərdə mürəkkəb bir mənzərə yaradır.