Moqolustan tapıntısı: T. Reks-in 86 Milyon Yaşlı Əcdadı – "Əjdaha Şahzadəsi" (Khankhuuluu)

Kanadalı və beynəlxalq paleontoloqlardan ibarət bir qrup, nəhəng tirannozavrların ən yaxın əcdadı hesab edilən əvvəllər naməlum dinozavr növünü müəyyən etdi. Bu yeni növə Khankhuuluu adı verilib və o, tirannozavrların ailə ağacında əhəmiyyətli bir boşluğu doldurur. Kəşf Kəlqari Universitetindən Jared Voris və Dr. Darla Zelenitskinin rəhbərliyi altında aparılıb və nəticələri nüfuzlu "Nature" jurnalında işıq üzü görüb. Bu heyvan təxminən 86 milyon il əvvəl yaşamış və o dövrdəki digər böyük ətyeyən dinozavrların nəsli kəsildikdən sonra ortaya çıxmış orta ölçülü, sürətli bir yırtıcı olub.

Khankhuuluu adı Monqol dilindən götürülüb və mənası "əjdaha şahzadəsi" deməkdir. Tədqiqatçılar bu adı ona *Tyrannosaurus rex* ("kral") meydana gəlməzdən əvvəl gələn "şahzadə" mövqeyini əks etdirmək üçün veriblər. Doktorant Voris bildirir ki, bu yeni növ tirannozavrların təkamülünün yüksəliş mərhələsinə, yəni onların kiçik yırtıcılardan əsas yırtıcı formaya keçdiyi dövrə işıq tutur. *Khankhuuluu* təxminən 750 kiloqram ağırlığında (bir at ölçüsündə) idi. Bu rəqəm nəhəng nəsillərindən iki-üç dəfə kiçik olsa da, o, T. reks-i xarakterizə edən bir çox müəyyənedici əlamətləri daşıyırdı.

Khankhuuluu-nun fiziki xüsusiyyətləri onun ov strategiyası haqqında çox şey deyir. Onun uzun, dayaz kəlləsi vardı, yəni T. reks-dəki kimi sümük əzən gücə malik dişləmə qüvvəsi yox idi. Əksinə, alimlər onu müasir koyotlara bənzər "mezopredator" (orta yırtıcı) kimi təsvir edirlər; o, ov etmək üçün sürətə və çevikliyə güvənirdi. Maraqlıdır ki, bu heyvanın başında kiçik buynuza bənzər strukturlar mövcud idi. Bu xüsusiyyətlər sonrakı tirannozavr növlərində, məsələn, *Albertosaurus* və *Gorgosaurus*-da daha qabarıq şəkildə inkişaf edərək, ehtimal ki, cütləşmə nümayişləri və ya qorxutmaq üçün istifadə edilirdi.

Qalıqlar Monqolustanın cənub-şərqindəki Bayanşiree Formasiyasından aşkar edilib. Onlar ilk dəfə 1970-ci illərdə paleontoloq Altangerel Perle tərəfindən araşdırılmış və Çindəki *Alectrosaurus* adlı oxşar növə bənzədilmişdi. Lakin 2023-cü ildə Voris Monqolustandakı Paleontologiya İnstitutunda qalıqları yenidən yoxlayanda onu *Alectrosaurus*-dan fərqləndirən əsas xüsusiyyətləri tapdı. Dr. Zelenitsky izah edir ki, *Khankhuuluu* və ya ona yaxın bir növ, təxminən 85 milyon il əvvəl Asiyadan Şimali Amerikaya köç edib. Bu tədqiqat, böyük tirannozavrların məhz bu immiqrasiya hadisəsi nəticəsində ilk dəfə Şimali Amerikada təkamül etdiyini göstərən ciddi dəlillər verir. Beləliklə, *Khankhuuluu* Şimali Amerikada şaxələnməyə başlamazdan əvvəl bilinən son Asiya əcdadı sayılır.

Alimlər ehtimal edirlər ki, "Əjdaha Şahzadəsi" və ya onun qohumlarından biri quru körpüsü vasitəsilə Şimali Ameriyaya keçərək orada güclü əsas yırtıcılara çevrilib. Sonra, tirannozavrlar Şimali Amerada bir neçə milyon il inkişaf etdikdən sonra Asiyaya qayıdıblar. Orada onların nəsli iki qola ayrıldı: biri *T. rex* kimi nəhəng yırtıcılara, digəri isə "Pinocchio reksləri" ləqəbli daha nazik, uzun burunlu növlərə çevrildi. Komanda gələcəkdə tirannozavrların təkamül hekayəsindəki qalan boşluqları doldurmaq üçün bu heyvanların daha erkən və az öyrənilmiş əcdadlarını araşdırmağı planlaşdırır.