Azərbaycanda inflyasiya necə olacaq?

Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) ölkədə illik inflyasiya ilə bağlı yenilənmiş makroiqtisadi proqnozlarını açıqlayıb. Bankın hesablamalarına görə, illik inflyasiya 2025-ci ildə təxminən 6 faiz, 2026-cı ildə isə 5,7 faiz səviyyəsində gözlənilir. Bu rəqəmlər tənzimləyici orqanın müəyyən etdiyi hədəf diapazonu (4-6 faiz) üçün yuxarı həddə yaxınlaşır. Qeyd etmək lazımdır ki, bir neçə ay əvvəl gözləntilər daha aşağı idi; deməli, proqnozlar artım istiqamətində dəyişib. İnflyasiya gözləntilərinin yüksəlməsi iqtisadiyyatda qiymət təzyiqlərinin hələ də qalması ilə bağlıdır. AMB qeyd edir ki, qiymət artımı əsasən xərclərin bahalaşması ilə izah olunur, tələbin güclənməsi ilə yox. Bu, inflyasiyanın “xərc-mənşəli” xarakter daşıması deməkdir. Əgər qiymət artımını əsasən xarici və təklif yönümlü şoklar yaradırsa, pul siyasətinin inflyasiyanı cilovlamaq imkanı məhdud olur. Məhz bu amilləri nəzərə alaraq, Mərkəzi Bank uçot dərəcəsini illik 7% səviyyəsində dəyişməz saxlamaq qərarını verdi. Bu, tənzimləyicinin mülayim sərt pul-kredit siyasətini davam etdirməsi deməkdir, çünki Mərkəzi Bankın proqnozu inflyasiyanın hədəf intervalı daxilində qalacağını göstərir.

Qiymət artımına səbəb olan amillər əsasən xarici və daxili xərc mənşəli təklif amilləridir. Xarici şərait inflyasiya risklərinin əsas mənbəyi olaraq qalır. Qlobal iqtisadi mühitin qeyri-sabitliyi, təchizat zəncirlərindəki pozuntular və xammal bazarlarındakı dəyişkənlik idxal inflyasiyası kanalı ilə ölkə qiymətlərinə təsir edir. Açıq iqtisadiyyat kimi, Azərbaycan üçün əsas ticarət tərəfdaşlarında inflyasiya dinamikası çox vacibdir, çünki bu ölkələrdə bahalaşma idxal olunan məhsulların maya dəyərinə birbaşa təsir göstərir. Daxili amillər arasında inzibati qaydada tənzimlənən tariflər xüsusi yer tutur. Hökumət 2024-cü ilin ortaları və 2025-ci ilin əvvəlində elektrik enerjisi, qaz, su təchizatı və bəzi nəqliyyat xidmətlərinin qiymətlərini yenidən nəzərdən keçirdi. Bu qərarlar həmin sahələrdə qiymətlərdə birdəfəlik sıçrayışa səbəb oldu. Ərzaq inflyasiyası da sürətlənib, bu da həm dünya qiymətləri, həm də daxildə istehsal və logistika xərclərinin artması ilə bağlıdır. Xərc komponentlərinin, xammalın və enerjinin bahalaşması inflyasiyanı qidalandırır, hətta daxili istehlak tələbi yüksək olmasa belə.

Mərkəzi Bank daxili tələbdən qaynaqlanan inflyasiya risklərinin hazırda zəif olduğunu vurğulayır. Tələbin idarə olunması həm fiskal, həm də monetar siyasət vasitəsilə həyata keçirilir. 2022-2023-cü illərdəki genişlənmiş xərc dövründən sonra hökumət 2025 və 2026-cı illər üçün daha mühafizəkar büdcə strategiyası müəyyənləşdirib. Məsələn, 2026-cı ilin büdcə layihəsində xərclərin artımı cüzi bir faizlə məhdudlaşdırılıb. Beləliklə, fiskal siyasət artıq qiymətləri qızışdırmayan, tarazlığa yönəlmiş xarakter daşıyır. İkinci bir risk mənbəyi olan kredit genişlənməsi də nəzarət altındadır. Son illərdə sürətlə artan bank kredit portfeli 2024-cü ildə Mərkəzi Bankın yüksək baza dərəcəsini saxlaması kimi siyasət tədbirləri nəticəsində yavaşlamağa başladı. Proqnozlara görə, kredit artımı templəri tədricən aşağı düşür ki, bu da ümumi daxili tələbin həddindən artıq artımı riskini xeyli azaldır. Bu vəziyyət göstərir ki, daxili tələbin artımı artıq daha balanslı və "soyuq" xarakter daşıyır.

Azərbaycanın makroiqtisadi mənzərəsi inflyasiya perspektivlərinə ehtiyatlı optimizmlə baxmağa əsas verir. Ölkənin tədiyyə balansı güclüdür və valyuta ehtiyatları 73 milyard dollardan çoxdur. Bu, manatın ABŞ dollarına nisbətdə sabitliyini qorumağa yardım edir (1 dollar = 1.70 AZN səviyyəsi dəyişmir). Bu sabit məzənnə qiymət sabitliyi gözləntilərinə dəstək verir. İqtisadi artım müsbət olaraq qalır; qeyri-neft sənayesi sürətlə inkişaf edir və tikinti, ticarət sahələrində yüksəliş qeydə alınıb. Beynəlxalq Valyuta Fondu da daxil olmaqla, aparıcı beynəlxalq qurumlar Azərbaycanın real ÜDM artımının qarşıdakı illərdə 4% ətrafında olacağını və inflyasiyanın 4-5% intervalında qalacağını gözləyir. Mərkəzi Bankın dərəcəni dəyişməz saxlamaq qərarı tənzimləyicinin təmkinli, peşəkar və proqnozlaşdırıla bilən siyasətinin göstəricisidir. Bu idarəetmə modeli sayəsində Azərbaycanın 2026-cı ilə sağlam makroiqtisadi göstəricilərlə daxil olacağı gözlənilir.