T. Rex Tarixi Yenidən Yazılır: Paleontoloqlar Nanotyrannus'un Ayrı Bir Növ Olduğunu Təsdiqlədi

Uzun illərdir paleontologiyada davam edən bir mübahisə nəhayət həllini tapdı: *T. rex* haqqında bildiklərimiz tamamilə yanlış ola bilərmi? Məsələ, *Nanotyrannus*'un sadəcə gənc bir *Tyrannosaurus rex* olub-olmaması ilə bağlı idi. "Döyüşən Dinozavrlar" kimi tanınan, Montanada tapılmış qeyri-adi dərəcədə tam tirannozavr skeleti bu suala aydınlıq gətirdi. Bu fosil iki varlığın - bir *Triceratops*'un və bir kiçik tirannozavrın qədim döyüş anında donub qalmasını təmin etmişdi. Aparılan geniş analizlərdən sonra alimlər təsdiqlədilər ki, kiçik yırtıcı gənc *T. rex* deyil, yetkin *Nanotyrannus lancensis* növü imiş.

Şimali Karolina Dövlət Universitetinin professoru və Şimali Karolina Təbiət Elmləri Muzeyinin paleontologiya rəhbəri olan, araşdırmanın müəlliflərindən biri Lindsay Zanno deyir ki, "Bu fosil sadəcə mübahisəni bitirməklə qalmadı, on illər boyu aparılan *T. rex* tədqiqatlarını tamamilə alt-üst etdi." Tədqiqatçılar, heyvanın sümük inkişafı halqalarını, onurğa sütunlarının birləşməsini və inkişaf anatomiyasını araşdıraraq, onun öldüyü zaman təxminən 20 yaşında olduğunu, yəni tam yetkinliyə çatdığını müəyyənləşdirdilər. Bu kəşf dinozavrların böyüməsi haqqında bildiklərimizə ziddir.

Stoni Bruk Universitetindən anatomiya mütəxəssisi və araşdırmanın həmmüəllifi Ceyms Napoli bildirir ki, *Nanotyrannus*'un gənc *T. rex* olması mümkün deyil. *Nanotyrannus*'un fərqli xüsusiyyətlərinə daha uzun qollar, daha çox diş sayı, daha az quyruq fəqərəsi və fərqli kəllə sinir strukturları daxildir. Bütün bu əlamətlər erkən inkişaf mərhələsində görünmüş və bioloji cəhətdən *T. rex* ilə uyğun gəlməyib. Onun anatomik xüsusiyyətləri tamamilə fərqli bir növə məxsus olduğunu göstərir. Bu nəticələr böyük əhəmiyyət daşıyır, çünki illərdir alimlər *Nanotyrannus* fosillərindən *T. rex*-in böyüməsini öyrənmək üçün istifadə edirdilər. Yeni araşdırma göstərir ki, bu müqayisələr səhv olub, çünki bu sümüklər iki ayrı növə məxsus idi. Bu həm də dinozavr dövrünü bitirən asteroid zərbəsindən əvvəlki son bir milyon ildə bir neçə növ tirannozavrın yanaşı yaşadığını göstərir. Buna görə də, onilliklərlə aparılan müqayisəli araşdırmalar yenidən gözdən keçirilməlidir.

Zanno və Napoli tədqiqatları zamanı 200-dən çox tirannozavr fosilini nəzərdən keçirmişlər. Onlardan biri, uzun müddət gənc *T. rex* zənn edilən nümunə, *Nanotyrannus lancensis*'dən bir qədər fərqli çıxmışdır. Yunan mifologiyasından "unudulmuş" mənasını verən Lethe çayına istinadən komanda bu nümunəni yeni bir növ - *Nanotyrannus lethaeus* adlandırmışdır. *Nanotyrannus*'un etibarlı bir cins kimi qəbul edilməsi, Son Təbaşir dövrü ekosistemi haqqındakı təsəvvürlərimizi tamamilə dəyişir. Həmin dövrdə yırtıcı müxtəlifliyi alimlərin əvvəllər güman etdiyindən daha çox idi, bu da digər kiçik dinozavr növlərinin də səhv təsnif edilmiş ola biləcəyinə işarə edir.

Zanno bildirir ki, bu kəşf dinozavrların son günlərinin daha zəngin və rəqabətli mənzərəsini yaradır. Böyük ölçüsü, güclü dişləmə qüvvəsi və stereoskopik görmə qabiliyyəti sayəsində *T. rex* qorxunc bir yırtıcı idi, lakin o, təkbaşına hökmranlıq etmirdi. Onun yanında daha incə, sürətli və çevik ovçu olan *Nanotyrannus* da hərəkət edirdi. Beləliklə, Kretas dövrünün sonlarında yırtıcılar arasında ciddi bir rəqabət mövcud idi.