Sink, Serin və Amin Turşuları Qarışığı Autizmin Siçan Modellərində Davranışı Necə Yaxşılaşdırır?

Tayvanın Academia Sinica Elmlər Akademiyasından Tzyy-Nan Huang və Ming-Hui Linin rəhbərlik etdiyi tədqiqatçılar, autizm spektr pozuntusunun (ASP) üç siçan modelində davranış çətinliklərini yüngülləşdirə biləcək təəccüblü dərəcədə sadə bir müalicə üsulu aşkarlayıblar. Bu kəşf sink, serin və zəncirvari amin turşularının (BCAA) aşağı dozalı birləşməsidir. *PLOS Biology* jurnalında dərc olunan hesabatda bildirilir ki, bu əlavələr birgə işləyərək neyronlar arasındakı ünsiyyəti gücləndirir və sınaq heyvanlarında daha yaxşı sosial qarşılıqlı əlaqələrə səbəb olur. Əsas nəticə odur ki, bu qidalandırıcı maddələr ayrılıqda istifadə edildikdə fayda vermir, lakin bir araya gətirildikdə gözlənilməz bir sinergiya yaradırlar.

Autizm sindromu, neyronların əlaqə qurma tərzini pozan qeyri-tipik sinir inkişafı ilə əlaqədardır. Sink, serin və zəncirvari amin turşularının hər biri ayrılıqda sinir əlaqəsini yaxşılaşdırma potensialı ilə məlumdur. Alimlər fərziyyə irəli sürdülər ki, bu üç elementi birləşdirmək hər hansı bir tək qidadan daha güclü təsir göstərə bilər və lazım olan doza miqdarını azalda bilər. Bu fərziyyəni sınamaq üçün onlar ASP-nin üç siçan modelindən istifadə edərək, sinapsla bağlı zülal səviyyələrini, amiqdala fəaliyyətini və sosial davranışları ölçdülər. Eksperimentlərdə bu qarışıq autizmli siçanların sinaptik zülal ifadəsini tipik siçanlarınkına bənzər bir səviyyəyə gətirdi. Eyni zamanda, beynin emosiyalarla əlaqəli hissəsi olan amiqdaladakı neyronların anormal həddindən artıq fəaliyyəti azaldı.

Sosial davranışların yaxşılaşması yalnız qidalandırıcı maddələr bir qarışıq şəklində verildikdə müşahidə edildi; eyni aşağı dozalar tək-tək verildikdə heç bir ölçülə bilən dəyişiklik yaratmadı. Əlavə iki autizm siçan modelində də eyni nümunə təsdiqləndi. Professor Yi-Ping Hsueh izah etdi ki, autizmlə yüzlərlə gen əlaqəli olduğu və hər genin özünəməxsus funksiyaları olduğu üçün "bir genə qarşı bir müalicə" yanaşması ASP-nin mürəkkəb xarakterinə görə praktik deyil. O, vurğulayıb ki, sinaptik funksiyanı və sosial davranışları gücləndirmək üçün sinergik işləyən bu aşağı dozalı qida qarışığı, hətta uşaqlıq dövründən başlayaraq, uzunmüddətli və geniş tətbiq üçün daha təhlükəsiz və səmərəli bir strategiya təklif edir.

Tədqiqatın birinci müəllifi Tzyy-Nan Huang qeyd edib ki, fərdi qida əlavələrinin yüksək dozaları müxtəlif yollarla sinaptik funksiyanı yaxşılaşdırsa da, aşağı dozaları təkbaşına təsirsizdir. Buna görə də, bu qidaları aşağı dozalarda birləşdirməklə, autizmin üç fərqli siçan modelində sinaptik proteomların bərpasını və sosial davranışların güclənməsini müşahidə etmək elmi baxımdan çox maraqlıdır. Digər müəllif Ming-Hui Lin isə cəmi yeddi günlük müalicədən sonra qida qarışığının neyron dövrə fəaliyyətini və əlaqəsini real vaxt rejimində əhəmiyyətli dərəcədə tənzimlədiyini görməyin həyəcan verici olduğunu bildirib. Bu nəticələr göstərir ki, aşağı dozalı qida əlavələrinin birləşmələri tez və müsbət təsir göstərmək üçün böyük potensiala malikdir.