Mikrobların Xilası: Görünməz Həyatı Qorumaq Nə üçün Ən Mühüm Ekoloji Təşəbbüsdür?

Yeni yayımlanan bir araşdırma tədqiqatçıların mikrob həyatını qorumaq üçün ilk tam yol xəritəsini necə hazırladıqlarını təsvir edir. Applied Microbiology International (AMI) təşkilatının prezidenti, professor Cek Gilbertin rəhbərlik etdiyi bu səy, qlobal mühafizə işlərində əsaslı dəyişiklik deməkdir. İlk dəfə olaraq, görünməz canlılar - Yer kürəsinin fəaliyyətini təmin edən mikroblar - mühafizə planlarının mərkəzinə qoyulur. Alimlər Yerin funksiyalarını qoruyub saxlayan bu gizli icmaları mühafizə etmək üçün alətlər, siyasətlər və müdaxilələr hazırlayırlar. Bu əməkdaşlıq barədə məlumatlar AMI-nin jurnalı olan Sustainable Microbiology nəşrində yer alan "Mikrob Biomüxtəlifliyinin Qorunması" başlıqlı məqalədə açıqlanıb.

2025-ci ilin iyul ayında Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə İttifaqı (IUCN) rəsmi olaraq Növlərin Sağqalması Komissiyası daxilində Mikrob Mühafizəsi Mütəxəssis Qrupunu (MCSG) yaratdı. Professor Gilbert bu qrupun həmsədri professor Raquel Peyşoto (KAUST / ISME) ilə birlikdə rəhbərlik edir. Bu qrupun yaradılması ənənəvi mühafizə məqsədlərinin mikrob prosesləri ilə idarə olunan bir dünyada necə tətbiq ediləcəyini araşdırmaq üçün aparılan seminardan sonra baş verdi. Professor Gilbert bunun "həyatın görünməz 99%-ni" qorumağa həsr olunmuş ilk qlobal koalisiya olduğunu vurğuladı. O, əlavə etdi ki, bu addım mühafizə strategiyasını ayrı-ayrı növləri xilas etməkdən, görünən həyatı mümkün edən görünməz həyat şəbəkələrini qorumağa doğru yönəldən bir paradiqma dəyişikliyidir. Bu yanaşma mikrobioloji biliklərdən dünyanın ən böyük problemlərini həll etmək üçün istifadə etməyə imkan verir.

Mikroblar torpağın məhsuldarlığı, karbon dövranı, dəniz məhsuldarlığı və bitki-heyvan sağlamlığı üçün əsas əhəmiyyət daşıyır. Buna baxmayaraq, onlar nadir hallarda mühafizə siyasətində öz əksini tapır. Professor Gilbert qeyd etdi ki, mikrob müxtəlifliyinə göz yummaq iqlimə davamlılığı, qida təhlükəsizliyini və ekosistemin bərpası işlərini zəiflədir. MCSG məhz bu boşluğu doldurur. Təşkilat mikrobiologiyanı birbaşa IUCN-nin mühafizə mexanizminə daxil edir, bu isə "Qırmızı Siyahı" meyarlarından, ekosistem qiymətləndirmələrindən və bərpa proqramlarından istifadə etməklə mikrobları təkcə elmdə deyil, həm də siyasət sənədlərində görünən etməyə nail olur. Qrupun qurucu üzvləri artıq iki il ərzində 30-dan çox ölkədən mikrobioloqlar, ekoloqlar, hüquqşünaslar və yerli bilik sahiblərindən ibarət beynəlxalq icma toplayıblar. Onlar birlikdə IUCN Növlərin Mühafizəsi Dövriyyəsinin beş əsas komponentini əhatə edən mikrob mühafizəsi yol xəritəsini hazırlayıblar.

Bu xəritədə yer alan işlərə Mikrob icmaları üçün "Qırmızı Siyahı" ilə uyğun gələn ölçü vahidlərinin hazırlanması (Qiymətləndirmə), mikrob müdaxilələri üçün etik və iqtisadi çərçivələrin yaradılması (Planlaşdırma) və mərcan probiotikləri kimi mikrob həllərindən istifadə edərək bərpa layihələrinə başlamaq (Fəaliyyət) daxildir. Professor Gilbert mikroskopik həyat üçün mühafizə çərçivəsi yaratmağın mürəkkəb elmi və konseptual maneələrlə qarşılaşdığını izah etdi. Əsas çətinliklər "mikrob növü" anlayışının müəyyənləşdirilməsi, genetik məlumatların bitki və heyvanlar üçün hazırlanmış sistemlərə daxil edilməsi, həmçinin mikrob nümunələrinin etik cəhətdən idarə edilməsidir. Bununla belə, IUCN-nin MCSG-ni rəsmi Mütəxəssis Qrupu kimi təsdiqləməsi, qlobal mühafizənin ilk dəfə olaraq mikroblara şamil edilməsində böyük bir nailiyyət oldu.

Qrupun növbəti əsas hədəfləri arasında 2027-ci ilə qədər ilk Mikrob Qırmızı Siyahısı çərçivəsini hazırlamaq, torpaq, dəniz və digər sistemlərdə mikrob "qaynar nöqtələrinin" qlobal xəritələrini yaratmaq var. Onlar həmçinin 2030-cu ilə qədər IUCN və BMT biomüxtəliflik hədəflərində mikrob göstəricilərinin bitki və heyvanlarla yanaşı yer almasına çalışacaqlar. Uzunmüddətli tərəqqi üçün davamlı maliyyə dəstəyi mühümdür. Gələcək uğur mikrobların milli biomüxtəliflik və iqlim strategiyalarına daxil edilməsindən asılıdır. Həmçinin, ictimaiyyətin mikrob savadlılığını artırmaq, yəni mikrobları ekosistemin və insan sağlamlığının əsası kimi qəbul etmək vacib prioritetdir. Yol xəritəsi Süni İntellekt alətlərindən istifadə edərək, mikrob icmalarının ətraf mühit dəyişikliklərinə necə reaksiya verəcəyini qabaqcadan görməyin əhəmiyyətini vurğulayır.