GLP-1 Dərmanları (Ozempic/Wegovy) ilə Ürəkbulanma Olmadan Arıqlamağın Beyin Mexanizmləri

Glukaqonabənzər peptid-1 (GLP-1) sisteminə təsir edən dərmanlar – Semaglutid (Ozempic, Wegovy) və Tirzepatid (Mounjaro) kimi preparatlar artıq çəki və 2-ci tip diabet müalicəsində inqilabi dəyişikliklərə səbəb olub. Bu dərmanlar həzm traktında ifraz olunan təbii hormonu təqlid edərək beynə aclığı azaltmaq siqnalını göndərir. Lakin bu effektivliyə baxmayaraq, xəstələrin təxminən 40%-i ürəkbulanma və qusma kimi mədə-bağırsaq yan təsirləri ilə qarşılaşır ki, bu da bir çoxlarının müalicəni dayandırmasına səbəb olur. Yeni elmi araşdırmalar bu preparatların beyin şəbəkələrinə, o cümlədən ürəkbulanmaya, susuzluğa və mükafata əsaslanan davranışlara necə təsir etdiyini göstərir. Əsas məqsəd çəki itkisi faydalarını yan təsirlərdən ayırmaq və yeni terapiya imkanları yaratmaqdır.

Alimlər indi beynin müxtəlif bölgələrində GLP-1 reseptorlarının necə işlədiyini daha aydın öyrənirlər. Məsələn, Miçiqan Universitetindən Uorren Yakaviçin rəhbərlik etdiyi araşdırma göstərir ki, həm çəki itkisi, həm də ürəkbulanmaya səbəb olan təsirlər beynin eyni mərkəzi olan area postrema – yəni "qusma mərkəzi" ilə sıx bağlıdır. Siçanlar üzərində aparılan təcrübələr göstərdi ki, yalnız bu mərkəzi hədəf almaq həm çəki azalmasına, həm də ürəkbulanma əlamətlərinə səbəb olur. Bu nəticə, gələcəkdə dərmanları təkmilləşdirmək üçün ara postremanın funksiyasını çəki itkisi təsirindən ayırmağın yollarını tapmağın vacibliyini ortaya qoyur.

Digər araşdırmalar isə yan təsirləri azaltmaqla yanaşı, effektivliyi artırmağın mümkünlüyünü nümayiş etdirir. Vaşinqton Universitetindən Ceyms Blevinsin təqdim etdiyi məlumatlara görə, tirzepatid dərmanının (Mounjaro) aşağı dozalarının oksitosin hormonu ilə birləşdirilməsi piylənmiş siçovullarda demək olar ki, ikiqat çox arıqlamağa (11%) səbəb olub. Əhəmiyyətli odur ki, bu kombinasiya mədə-bağırsaq narahatlığı yaratmadan qida qəbulunu və bədən yağını azaltmışdır. Oksitosinin sosial davranışdakı rolu məlum olsa da, bu kəşf onun GLP-1 dərmanlarının potensialını artırmaqda yeni bir rol oynaya biləcəyini göstərir.

GLP-1 preparatlarının təsiri tək iştah və ürəkbulanma ilə məhdudlaşmır; onlar həmçinin beynin mükafat sistemlərinə və susuzluğa da təsir edir. Virciniya Universitetindən Ali Güler qeyd edir ki, mərkəzi amiqdaladakı GLP-1 reseptorlarının aktivləşdirilməsi “həzzə əsaslanan yeməyi” boğan yeni bir beyin dövrəsini işə salır. Bu dövrə mükafat hissi ilə bağlı olan dopamin fəaliyyətini azaldır. Bu kəşf, GLP-1 terapiyalarının artıq yemə pozğunluqları, asılılıq və mükafatla əlaqəli digər xroniki xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunma ehtimalını artırır. Həqiqətən də, Milli Narkotik İstismarı İnstitutundan (NIDA) Lorenso Leqqio bildirir ki, bu dərmanların beynə təsiri diabet və piylənmədən kənara çıxır və gələcəkdə bir çox sinir mexanizmləri üst-üstə düşən xəstəliklər üçün faydalı ola bilər. Eyni zamanda, tədqiqatlar göstərir ki, bu dərmanlar susuzluq hissini də yatırır, bu effektlə beynin ön hissəsindəki median preoptik sahənin əlaqəli olduğu düşünülür. Bu araşdırmalar 2025-ci ildə "Neuroscience" konfransında təqdim olunacaq və tibb elmi üçün yeni yollar açacaq.