Dinozavrlardan Əvvəl Yaşayan Qəddar Timsah Əcdadı Braziliyada Tapıldı: Tainrakuasuchus bellator

Bu yaxınlarda aşkar edilmiş yeni yırtıcı sürünən ilk baxışdan dinozavra bənzəsə də, araşdırmaçılar onun əslində müasir timsahların erkən qohumu olduğunu təsdiqləyiblər. Alimlərin adlandırdığı Tainrakuasuchus bellator adlı bu zirehli heyvan, 240 milyon il əvvəl, dinozavrların meydana çıxmasından qısa müddət əvvəlki dövrdə yaşamışdır. Bu növ Pseudosuchia qrupuna aiddir; bu qrup müasir timsahların və alliqatorların əcdadlarıdır. Onlar Trias dövründə Yer kürəsində dominant yırtıcılar arasında idilər. Tədqiqatçılar bu canlının kəşfinin dinozavrların yüksəlişindən əvvəlki mühüm ekoloji məqamları aydınlatmağa kömək etdiyini bildirirlər.

Kəşfin detalları “Journal of Systematic Palaeontology” elmi jurnalında dərc edilib. Aparılan təhlillərə görə, T. bellator təxminən 2.4 metr uzunluğa və 60 kiloqram çəkiyə malik idi. Onun uzun boynu və olduqca çevik bədəni yırtıcının ovu tez tutmasını mümkün edirdi. Ovuna yaxınlaşanda isə incə çənələrindəki kəskin, içəriyə doğru əyilmiş dişlərdən istifadə edərək hədəfini möhkəm saxlayır və qaçmasına imkan vermirdi. Braziliyadakı Santa Maria Federal Universitetinin paleontologiya qrupuna rəhbərlik edən Dr. Rodriqo Temp Müller izah edir ki, bu heyvan aktiv bir yırtıcı idi: "Baxmayaraq ki, T. bellator kifayət qədər böyük idi, o, dövrünün ən nəhəng ovçusu deyildi. Eyni ekosistemdə yeddi metrə qədər böyük olan nəhəng yırtıcılar yaşayırdı." Tədqiqatçı qeyd edir ki, Pseudosuchia üzvləri fərqli ov heyvanlarını, həm də sürətli kiçik heyvanları tutmağa ixtisaslaşmış müxtəlif bir heyvanlar qrupu idi.

Sümüklərin analizi göstərdi ki, T. bellator, müasir timsahlarda da mövcud olan sümük lövhələri – osteodermlər ilə qorunurdu. Alimlər bədən quruluşuna əsaslanaraq onun qohum növləri kimi dörd ayaq üzərində hərəkət etdiyini güman edirlər. Xarici görünüşcə dinozavra oxşasa da, onu bu qrupdan ayıran əsas xüsusiyyət çanaq quruluşudur. Dr. Müller vurğulayır ki, onun bud və çanaq oynaqlarının xüsusiyyətləri dinozavrlardan tamamilə fərqlidir. Bu kəşf o dövrdə ekosistemin necə mürəkkəb olduğunu təmsil edir. Fərqli ölçülərdə olan pseudosuchia növləri müxtəlif ekoloji nişləri tutaraq, böyük bir bioloji müxtəliflik yaratmışdılar. Bu tapıntı, dinozavrlar hegemonluq etməzdən əvvəl sürünənlərin müxtəlif yaşayış strategiyalarına uyğunlaşaraq artıq formalaşmış icmalar yaratdığını göstərir.

Fosillər 2025-ci ilin may ayında Braziliyanın cənubundakı Dona Fransiska bələdiyyəsində aparılan qazıntılar zamanı üzə çıxarılıb. Komanda qayanın içərisində qalmış qismən skelet tapdı; bura alt çənənin hissələri, fəqərələr və çanaq hissəsi daxil idi. Heyvanın adı onun fiziki xüsusiyyətlərini və yerli mədəniyyəti əks etdirir. ‘Tainrakuasuchus’ adı Qvarani dilində “tain” (diş) və “rakua” (iti) sözləri ilə yunan dilində “suchus” (timsah) sözünün birləşməsindən yaranıb ki, bu da onun iti dişlərinə işarədir. İkinci hissə olan 'bellator' (döyüşçü), Latın dilindən gəlir və müəlliflərin sözlərinə görə, əyaləti təsir edən son daşqınlardan sonra Rio Qrande du Sul bölgəsinin insanlarının gücünü və mübarizə ruhunu təcəssüm etdirir. Dr. Müller bu tapıntının eyni zamanda Pangea superqitəsi dövründə Braziliya və Afrika arasındakı qədim əlaqənin daha bir sübutu olduğunu qeyd edir. T. bellator-un Tanzaniyada tapılmış *Mandasuchus tanyauchen* adlı yırtıcı ilə yaxın qohum olması, o dövrdə faunaların okeanlarla ayrılmamış ərazilərdə necə sərbəst yayıldığını göstərir.