Alimlər İtirilmiş Uşaqlıq Xatirələrini Açan Zehni Metodu Kəşf Etdilər

Yeni bir araşdırma göstərir ki, insanların öz bədənlərini qavrama tərzini qısa müddətə dəyişdirmək, erkən uşaqlıq dövrü də daxil olmaqla, avtobioqrafik xatirələri yada salmağı xeyli asanlaşdırır. “Nature” jurnal qrupuna daxil olan “Scientific Reports” nəşrində yayımlanan bu tədqiqat, yetkinlərin öz üzlərinin uşaqlıq dövrünə oxşar versiyasına müvəqqəti baxdıqdan sonra, erkən xatirələrə daha effektiv şəkildə daxil ola biləcəyini sübut edən ilk çalışmadır. Bu metod neyroalimlərin bədən qavrayışı ilə yaddaş arasında güclü bir əlaqə olduğunu göstərməsi baxımından mühüm elmi irəliləyişdir və zehnimizdə itmiş sayılan məlumatlara çatmaq üçün yeni imkanlar yaradır.

Bu tədqiqata İngiltərənin Kembric şəhərindəki Anglia Ruskin Universitetinin (ARU) mütəxəssisləri rəhbərlik edib. Araşdırmada 50 yetkin könüllü iştirak edib. Eksperimentdə “üzə köçürmə illüziyası” (enfacement illusion) adlanan bir texnikadan istifadə edilib. Bu, insanların ekranda gördükləri fərqli bir üzün əslində öz əksləri olduğunu hiss etməsinə kömək edir. Hər bir iştirakçı öz üzünün canlı videosuna baxırdı. Bu görüntü rəqəmsal filtr vasitəsilə elə dəyişdirilmişdi ki, iştirakçının uşaqlıq dövründə necə göründüyünə bənzəsin. İştirakçılar başlarını tərpətdikcə, ekrandakı uşağa bənzər görüntü onların hərəkətlərini əks etdirir, bununla da bu üzün həqiqətən onlara aid olduğu hissini yaradırdı. Nəzarət qrupundakı iştirakçılar isə eyni quruluşda dəyişdirilməmiş yetkin üzlərinə baxırdılar. İllüziya başa çatdıqdan sonra, iştirakçılardan həm erkən həyatları, həm də ötən il ərzində baş verən hadisələr haqqında avtobioqrafik xatirə müsahibəsi götürüldü.

Tədqiqatçılar iştirakçıların epizodik avtobioqrafik xatirələri təsvir edərkən verdikləri detalların miqdarını ölçdülər. Bu növ xatirələr insana keçmiş təcrübələri zehni olaraq yenidən yaşamağa və "zamanla geriyə səyahət etməyə" imkan verir. Nəticələr çox dəqiq idi: özlərinin cavanlaşdırılmış versiyasını görən könüllülər, adi yetkin üzlərini görənlərdən əhəmiyyətli dərəcədə daha çox detallı uşaqlıq hadisələrini xatırladılar. Bu tapıntı bədənin özünüqavrayışındakı kiçik dəyişikliklərin uzaq yaddaşlara necə dərin təsir göstərə biləcəyinə dair ilk sübutu təqdim edir. Tədqiqatın müəlliflərinə görə, bu kəşf bədən qavrayışımızla yaddaşımızın necə əlaqədə olduğunu aydınlaşdırır. Doktor Utkarsh Qupa izah edir ki, xatırladığımız bütün hadisələr yalnız xarici dünya ilə bağlı təcrübələr deyil, həm də həmişə mövcud olan bədənimizin təcrübəsidir. Beyin, bədən məlumatlarını hadisənin detalları kimi qeyd edir. Buna görə də, oxşar bədən siqnallarını yenidən aktivləşdirmək, hətta on illər sonra belə bu xatirələri geri qaytarmağa kömək edə bilər.

Anglia Ruskin Universitetindəki “Özünü və Bədəni Tədqiqat Laboratoriyası”nın rəhbəri, professor Ceyn Aspell vurğuladı ki, uşaqlıq xatirələrimiz formalaşanda, hazırkı bədənimizdən fərqli bir bədənə sahib idik. Ona görə də, mütəxəssislər insanlara o bədənin aspektlərini yenidən hiss etməyə kömək etməklə, onların həmin dövrə aid xatirələrini yada salıb-salmayacağını öyrənmək istəyiblər. Nəticələr bədənin özünüqavrayışı ilə avtobioqrafik yaddaş arasında güclü bir əlaqə olduğunu göstərir. Bu tapıntılar gələcəkdə daha mürəkkəb bədən illüziyalarının həyatımızın fərqli mərhələlərindən – hətta uşaqlıq amneziyası dövründən – olan xatirələri açmaq üçün istifadə edilə biləcəyini ehtimal etməyə əsas verir. Gələcəkdə bu metodun yaddaş pozğunluğu olan insanlarda xatirələrin bərpasına dəstək vermək üçün uyğunlaşdırılması da mümkün ola bilər.