Ada Hörümçəyi Genomunun Yarısını Necə İtirdi: Təkamül Qaydalarını Dəyişən Kəşf

Kanar adalarında yaşayan endemik növ olan *Dysdera tilosensis* hörümçəyi, bir neçə milyon il ərzində genomunun ölçüsünü təxminən yarıya qədər azalda bilib. Bu, onun ada mühitinə uyğunlaşması prosesində baş verib. Ən maraqlısı odur ki, bu kəskin azalmaya baxmayaraq, hörümçəyin genomu nəinki daha yığcam olub, həm də qohum quru növlərindən daha çox genetik müxtəlifliyə malikdir.

"Molekulyar Biologiya və Təkamül" jurnalında dərc olunan bu tədqiqat, alimlərin bir heyvan növünün okean adalarına köçərkən genomunu bu dərəcədə (təxminən 50%) kiçiltməsini ilk dəfə müşahidə etməsidir. Ənənəvi olaraq, elm adamları adalarda məskunlaşan növlərin daha böyük genomlara və daha çox təkrarlanan DNT-yə sahib olacağına inanırdılar. Lakin bu yeni kəşf həmin köhnə fərziyyəni tamamilə alt-üst edir. Bu nəticə, biologiyanın mərkəzi sirlərindən biri olan - təkamül zamanı genom ölçüsünün necə dəyişməsi - sualı üzərindəki müzakirələri dərinləşdirir.

Tədqiqata Barselona Universitetinin (UB) Biologiya Fakültəsindən Julio Rozas və Sara Guirao rəhbərlik ediblər. İlkin müəllif Vadim Pisarenco, La Laquna Universiteti, İspaniya Milli Tədqiqat Şurası (CSIC) və İsveçrənin Nyöşatel Universiteti ilə birgə işləyib. Kanar adaları, təcrid şəraitində təkamülü öyrənmək üçün təbii laboratoriya kimi tanınır. Təxminən bir neçə milyon il ərzində bu adalarda *Dysdera* cinsinə aid 50-yə yaxın endemik növ meydana gəlib. Alimlər qabaqcıl DNT ardıcıllığı alətlərindən istifadə edərək, Qran Kanariya adasına məxsus *D. tilosensis* ilə Kataloniya və Fransanın cənubunda yaşayan *Dysdera catalonica* növünü müqayisə etdilər.

Professor Julio Rozas izah etdi ki, "*D. catalonica* növü 3.3 milyard baza cütünə (3.3 Gb) malikdir, bu da *D. tilosensis* növünün (1.7 Gb) genomundan demək olar ki, iki dəfə böyükdür." O əlavə etdi ki, Kanar adaları növü daha kiçik genoma sahib olsa da, daha yüksək genetik müxtəliflik nümayiş etdirir. Təhlillər onların ortaq əcdadının böyük bir genoma (təxminən 3 Gb) malik olduğunu göstərdi, yəni kəskin genomun kiçilməsi adalara gəlişdən sonra baş verib. Bu nəticə həm də "təsisçi effekti" nəzəriyyələrinə zidd çıxır, hansı ki, adalarda seçmə təzyiqinin azalması səbəbindən genomların böyüməli olduğunu iddia edir.

Doktorant Vadim Pisarenco deyir ki, "Biz əksini müşahidə etdik: ada növləri daha kiçik, daha yığcam genomlara malikdir." Bu fərqli nümunə, Kanar adalarındakı populyasiyaların uzun müddət nisbətən çoxsaylı və sabit qaldığını, bunun da güclü seçmə təzyiqini qoruyub saxlamağa və lazımsız DNT-ni aradan qaldırmağa imkan verdiyini göstərir. Tədqiqatın yekununa əsasən, bu hörümçəklərdə genom ölçüsü birbaşa mühitə uyğunlaşmadan daha çox, təkrarlanan DNT-nin toplanması və çıxarılması arasındakı tarazlıqdan asılıdır. Bu tapıntılar təkamül biologiyasındakı uzun müddətdir mövcud olan genom sirlərini açmağa kömək edə bilər.