70 illik hamiləlik dərmanı beyin xərçəngində gözlənilməz zəif nöqtəni aşkar etdi

Hidralazin adlanan dərman 70 ildən çoxdur ki, tibbdə əvəzolunmaz bir vasitə olaraq qalır. O, xüsusilə hamiləlik dövründə həyat üçün təhlükəli yüksək qan təzyiqinin, yəni preeklampsiyanın müalicəsində ən əsas müdafiə xəttidir. Onun nə qədər vacib olmasına baxmayaraq, molekulyar səviyyədə necə işlədiyi uzun illər sirr olaraq qalırdı. Pensilvaniya Universitetinin alimləri bu uzun müddətli tapmacanı həll edərək, dərmanın işləmə mexanizmini aşkar etdilər.

Bu böyük kəşf Hydralazine'i həm ana sağlamlığı, həm də aqressiv beyin xərçəngi üçün təəccüblü yeni bir alətə çevirir. Alimlər bildirirlər ki, bu tapıntılar uzun müddətdən bəri istifadə edilən müalicələrin necə yeni terapevtik potensiala malik ola biləcəyini göstərir və gələcəkdə həm hipertoniya, həm də xərçəng üçün daha təhlükəsiz və təsirli dərmanların hazırlanmasına kömək edə bilər.

Pensilvaniya Universitetindən həkim-alim Kyosuke Şişikura qeyd edir ki, Hidralazin ilk yaradılan damar genişləndiricilərindən (vazodilatatorlardan) biridir və qlobal miqyasda ana ölümlərinin 5%-dən 15%-dək hissəsinə səbəb olan preeklampsiya üçün hələ də ilk seçim müalicədir. O, "hədəf öncəsi" adlanan dövrdə kəşf edilib. O zaman tədqiqatçılar əvvəlcə xəstələrdə müşahidə etdiklərinə əsaslanaraq müalicə aparır, daha sonra isə onun arxasındakı bioloji səbəbi izah etməyə çalışırdılar. Şişikura, Meqan Mettüs və onların əməkdaşları bu siri açaraq, Hydralazine'in 2-aminoetanetiodiol dioksigenaza (ADO) adlanan oksigen-həssas fermenti blokladığını müəyyən etdilər. Bu ferment qan damarlarına nə vaxt sıxılmaq lazım olduğunu bildirən molekulyar bir açardır.

Tədqiqatçılar ADO-nu oksigen səviyyəsi düşən an zəng çalan bir həyəcan siqnalına bənzədirlər. Mettüs izah edir ki, bədəndəki əksər sistemlər zülal hazırlamaq üçün vaxt sərf etsə də, ADO saniyələr ərzində biokimyəvi açarı çevirir. Hydralazine ADO-ya bağlanaraq onu bloklayır, yəni oksigen siqnalını effektiv şəkildə "səssiz rejimə" keçirir. Ferment susdurulduqda, normalda parçalanan RGS zülalları (G-zülal siqnalının tənzimləyiciləri) sabit qalır. Şişikura deyir ki, RGS zülallarının yığılması qan damarlarına daralmanı dayandırmağı əmr edir. Bu, qan damarlarının divarlarındakı əzələləri rahatladır, damar genişlənməsinə və nəticədə qan təzyiqinin düşməsinə səbəb olur.

Bu kəşfdən əvvəl onkoloqlar ADO-nun glioblastoma adlanan beyin şişlərində vacib rol oynadığından şübhələnirdilər. Çünki bu şişlər adətən çox az oksigenli mühitlərdə yaşamağa məcbur olur. ADO-nun yüksək səviyyəsi xəstəliyin daha aqressiv formaları ilə əlaqələndirilirdi. Alimlər apardıqları testlərdə Hydralazine'in damar daralmasını tənzimləyən ADO yolunun eyni zamanda şiş hüceyrələrinin az oksigenli şəraitdə sağ qalmasına da kömək etdiyini aşkar etdilər. Hydralazine bu oksigen-həssas dövrəni pozaraq, qlioblastoma hüceyrələrində "qocalma" (senescence) və ya yuxu vəziyyətini tətikləyir. Bu da şişin böyüməsini dayandırır, üstəlik, kimyaterapiyadan fərqli olaraq, əlavə iltihaba və ya müqavimətə səbəb olmur. Növbəti addım kimi, tədqiqatçılar qan-beyin baryerini daha yaxşı keçə bilən, daha təsirli ADO inhibitorları hazırlamağı hədəfləyirlər.