Uşaqları onlayn platformalarda təhlükə və risklərdən necə qoruya bilərik? - ARAŞDIRMA

Müasir dövrdə onlayn oyunlar və sosial media uşaqların həyatının ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Texnologiyanın gətirdiyi tərəqqi ilə bərabər, müəyyən risklər də ortaya çıxır. Təəssüf ki, bəzi uşaqlar bu təhlükələrin fərqinə varmadan zərərli kontentin və oyunların qurbanına çevrilirlər. Buna görə də uşaqları onlayn mühitdəki risklərdən necə qorumaq barədə rəsmi qurumlar, valideynlər və məktəblər qarşısında ciddi bir sual dayanır. Bu, təkcə bir təşkilatın yox, bütün cəmiyyətin ortaq məsuliyyəti olmalıdır.

Elm və Təhsil Nazirliyindən verilən açıqlamaya görə, son illərdə təkmilləşdirilən ümumi təhsil proqramlarında (kurikulumlarda) informasiya təhlükəsizliyi və kiberqısnama kimi məsələlərə daha çox yer ayrılır. Bu çərçivədə şagirdlərə media manipulyasiyası, dezinformasiya və kiberqısnamanın mənfi tərəfləri ilə mübarizə yolları öyrədilir. Məsələn, yeni həyat bilgisi fənni üzrə təhsil proqramında elektron cihazların insan həyatında əhəmiyyəti və zərərləri izah olunur. Eyni zamanda, yeni informatika proqramında təhsilalanlara sosial şəbəkələrdə yerləşdirilən şəxsi məlumatların pisniyyətli şəxslər tərəfindən istifadə edilməsinin mümkünlüyü vurğulanır. Bu yolla, uşaqlara ünsiyyət vasitələrindən istifadə edərkən şəxsi məlumatların açıqlanmamasının önəmi çatdırılır.

Daxili İşlər Nazirliyi (DİN) internet resurslarında yalanın həqiqət kimi təbliğ edilməsinin azyaşlıları naməlum şifrəli, təhlükəli “əmr”lərin icraçısına çevirmə ehtimalını bildirir. DİN mütəmadi olaraq ali və orta təhsil məktəblərində tələbə və şagirdləri zərərli vərdişlərdən çəkindirmək istiqamətində işlər aparır. DİN valideynlərə övladlarının internetdə maraqlandıqları şəbəkə oyunlarına diqqətlə yanaşmağı tövsiyə edir, çünki bu oyunların uşaqları ictimai təhlükəli əməllərə sövq etmə riski mövcuddur. İnternet faydalı məlumat aləti olmaqla yanaşı, həm də kiber təhlükə və təhdidlərin olduğu qlobal məkandır. Uşaqlara nəzarət dövrün əsas tələbidir. Heç bir valideyn "mənim övladım bunu etməz" deyə düşünməməlidir.

İKT mütəxəssisi Fərid Pərdəşünas qeyd edir ki, internet bir tərəfdən çoxşaxəli imkanlar yaratsa da, digər tərəfdən xüsusilə həssas qrup olan uşaqlar üçün real təhlükə mənbəyidir. Sosial platformalarda uşaqları çoxlu təhlükə gözləyir: onlar narkotik satışına cəlb oluna, şəxsi məlumatları oğurlana və kənar şəxslərin aldadıcı təsirlərinin qurbanına çevrilə bilərlər. Uşaqların saf psixologiyası təhlükəni vaxtında dərk etməyə imkan vermir, buna görə də manipulyativ təsirlərə daha tez məruz qalırlar. Məsələn, Avstraliya hökuməti bu səbəbdən sosial media platformalarında yaş həddinin 16-ya qaldırılmasını tələb edib. Beynəlxalq təcrübədə uşağın maarifləndirilməsi və valideyn-uşaq arasında güclü psixoloji bağın olması vacibdir. Təəssüf ki, ölkəmizdə valideynlərin çoxu platformalardakı nəzarət funksiyaları barədə məlumatlı deyil və bu cür mexanizmlərin mövcudluğundan xəbərsizdirlər.

Psixoloq Rübabə Mərdanova sosial izolyasiya yaşayan, özünəinamı zəif olan, daim diqqət axtaran və sosial mediada həddindən artıq aktiv olan uşaqların risk qrupunda olduğunu bildirir. Psixoloq vurğulayır ki, valideyn nəzarətinin zəifliyi təhlükəni daha da artırır. Valideynlərin rolu qadağa qoymaq yox, anlayış olmalıdır. Qadağalar uşağı qorumaq əvəzinə, onu valideyndən uzaqlaşdıra bilər. Bunun əvəzinə, ailədə açıq ünsiyyət mühiti yaradılmalıdır. Valideyn uşağın daxili dünyası, məktəbdə onu narahat edən məsələlər və oynadığı oyunlar ilə maraqlanmalıdır. Ən önəmlisi, uşağa səhv etdiyi zaman cəzalandırılmayacağını, əksinə, dəstək görəcəyini hiss etdirmək lazımdır. Əgər uşaq təhlükəli oyuna meyl edirsə, birinci növbədə bunun arxasında duran psixoloji səbəb araşdırılmalıdır. Məktəb və ailənin birlikdə çalışması məsələnin açarıdır; mütəmadi maarifləndirici seminarlar və anonim müraciət kanallarının yaradılması önəmlidir. Uşağın həyatında valideyn sevgisi və təhlükəsiz mühit mövcuddursa, onlayn təhlükələrin təsiri xeyli azalır.