Trampın Rusiya-Ukrayna müharibəsinə son qoymaq üçün sülh planı açıqlanıb

ABŞ-ın keçmiş Prezidenti Donald Trampın Rusiya-Ukrayna müharibəsini bitirmək üçün hazırladığı 28 bəndlik layihə təklifi Kiyevdə ictimaiyyətə təqdim edilib. Bu plan həm Vaşinqton, həm də Moskva tərəfindən birgə işlənib. Associated Press-ə istinadən verilən məlumata görə, planın əsas məqsədi Ukraynanın suverenliyini təsdiqləmək və regionda qalıcı sülh yaratmaqdır. Təklif Rusiya, Ukrayna və Avropa arasında qarşılıqlı hücum etməmək haqqında müqavilənin bağlanmasını istəyir. Bu addım son 30 ildəki bütün qeyri-müəyyənlikləri həll etmiş sayılır. Layihəyə görə, Rusiya qonşu ölkələrə hücum etməyəcək, NATO daha da genişlənməyəcək və ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə Rusiya ilə NATO arasında gərginliyi azaltmaq üçün dialoq aparılacaq. Ukrayna etibarlı təhlükəsizlik zəmanətləri alacaq, lakin onun Silahlı Qüvvələrinin sayı 600 min nəfərlə məhdudlaşdırılacaq. Ən əhəmiyyətli siyasi şərtlərdən biri budur ki, Ukrayna Konstitusiyasında NATO-ya qoşulmayacağını təsbit edir; NATO da gələcəkdə Ukraynanın qəbul edilməyəcəyi barədə müddəanı nizamnamələrinə daxil edir. NATO Ukraynada qoşun yerləşdirməməyə razılaşır, Avropa qırıcı təyyarələri isə Polşada yerləşdirilir.

ABŞ təklif edilən təhlükəsizlik zəmanəti sistemi üçün xüsusi cəza və mükafat şərtləri müəyyənləşdirir. Əgər Ukrayna Rusiyaya hücum edərsə, təhlükəsizlik zəmanətini itirir və ABŞ kompensasiya alır. Əksinə, Rusiya Ukraynaya hücum edərsə, qətiyyətli hərbi cavab tədbirlərinə əlavə olaraq bütün qlobal sanksiyalar dərhal bərpa edilir və müqavilənin bütün üstünlükləri ləğv edilir. Eyni zamanda, Ukrayna Avropa İttifaqı üzvlüyünə uyğun hesab edilir və Avropa bazarına qısamüddətli güzəştli giriş əldə edir. Plan həmçinin Ukraynanın yenidən qurulması üçün geniş qlobal tədbirlər paketini təklif edir. Bu paket Ukrayna İnkişaf Fondunun yaradılmasını, Amerika Birləşmiş Ştatları ilə qaz infrastrukturunun birgə bərpası və müasirləşdirilməsini, həmçinin müharibədən zərər çəkmiş ərazilərin bərpasını əhatə edir. Dünya Bankı bu səyləri sürətləndirmək üçün xüsusi maliyyələşdirmə paketi hazırlayır. Rusiya qlobal iqtisadiyyata yenidən inteqrasiya olunur; sanksiyaların ləğvi hər bir hal üçün mərhələli şəkildə müzakirə ediləcək və Rusiya G8-ə qayıtmağa dəvət edilir. ABŞ, enerji, təbii sərvətlər və süni intellekt sahələrində Rusiya ilə uzunmüddətli iqtisadi əməkdaşlıq müqaviləsi bağlamağa hazırlaşır.

Plan dondurulmuş vəsaitlərin istifadəsinə aydınlıq gətirir. Dondurulmuş Rusiya aktivlərinin 100 milyard dolları ABŞ-ın rəhbərliyi ilə Ukraynanın bərpasına və investisiya qoyuluşuna yönəldilir. Avropa bu məqsədə əlavə 100 milyard dollar qatır, dondurulmuş Avropa vəsaitləri açılır. Qalan dondurulmuş Rusiya vəsaitləri isə ABŞ-Rusiya investisiya mexanizminə yatırılacaq. Bu fond münasibətlərin möhkəmləndirilməsinə və münaqişəyə qayıtmamaq üçün güclü stimul yaratmağa xidmət edir. Təhlükəsizlik məsələlərinə riayət olunması üçün birgə Amerika-Rusiya işçi qrupu yaradılır. Rusiya qanunla Avropa və Ukraynaya qarşı təcavüzkarlıq etməmək siyasətini təsbit edəcək. Nüvə məsələləri də xüsusi diqqət mərkəzindədir; ABŞ və Rusiya START I Müqaviləsi də daxil olmaqla, nüvə silahlarına nəzarət müqavilələrinin müddətini uzatmağa razılaşır. Ukrayna Nüvə Silahlarının Yayılmaması haqqında Müqaviləyə uyğun olaraq nüvəsiz dövlət olmağa razılıq verir. Həmçinin, Zaporojye Atom Elektrik Stansiyası Beynəlxalq Agentliyin nəzarəti altında istifadəyə verilir və elektrik enerjisi Rusiya ilə Ukrayna arasında bərabər bölüşdürülür.

Layihə münaqişənin ən çətin hissəsi olan ərazi məsələlərinə qətiyyətlə yanaşır. Krım, Luqansk və Donetsk faktiki olaraq Rusiya ərazisi kimi tanınacaq. Xerson və Zaporojye isə təmas xətti boyunca "dondurulur", bu da onların de fakto tanınması deməkdir. Rusiya beş bölgə xaricində nəzarət etdiyi digər ərazilərdən imtina edəcək. Ukrayna qüvvələri hazırda nəzarət etdikləri Donetsk hissəsindən geri çəkilməli olur; bu ərazidə neytral silahsızlaşdırılmış bufer zonası yaradılacaq. Rusiya qüvvələri bu bufer zonasına daxil olmayacaqlar. Plan gələcəkdə razılaşdırılmış əraziləri güc yolu ilə dəyişdirməmək öhdəliyini tələb edir. Humanitar məsələləri həll etmək üçün komitə yaradılır; bütün əsirlər və meyitlər “hamının hamıya” prinsipi ilə dəyişdirilir, uşaqlar da daxil olmaqla mülki şəxslər qaytarılır. Ukrayna 100 gün ərzində seçkilər keçirəcək. Münaqişədə iştirak edən bütün tərəflər müharibə zamanı etdikləri hərəkətlərə görə tam əfv alacaqlar. Bu razılaşma hüquqi cəhətdən məcburi sayılır və icrasına Prezident Donald Trampın rəhbərlik etdiyi Sülh Şurası nəzarət edir. Atəşkəs tərəflər sazişin icrasına başladıqdan dərhal sonra qüvvəyə minəcək.