Şimal-Cənub dəhlizi Azərbaycan vasitəsilə formalaşır. Moskva və Tehran sabit marşrut seçirlər

Noyabrın 26-da Bakı Avrasiya logistikasında iştirak edənlərin görüş yeri oldu. Burada MDB ölkələrinin Dəmir Yolu Nəqliyyatı Şurasının 83-cü iclası keçirildi. Bu görüş Azərbaycan, Rusiya və İran arasında imzalanmış üçtərəfli memorandumdan sonra vacib bir siyasi-iqtisadi siqnal verdi. Sənəd Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin qərb marşrutunun inkişafına həsr edilib və bu, Rusiya ilə İranın ən etibarlı tərəfdaş kimi məhz Azərbaycanı gördüyünü bir daha təsdiqlədi. Həm Moskva, həm də Tehran bu gerçəyi çox yaxşı başa düşür. Bakıda imzalanan memorandum tariflərin uyğunlaşdırılmasını, vahid kompleks tarifin yaradılmasını və müntəzəm blok-qatarların işə salınmasını nəzərdə tutur. Əslində söhbət qiymət dəyişkənlikləri və texniki ləngimələr olmadan işləyən logistika zəncirinin qurulmasından gedir. Bu, yük göndərənlər üçün böyük dəyər kəsb edir. Rusiya Dəmir Yollarının rəhbəri Oleq Belozyorov jurnalistlərlə söhbətində bu yanaşmanın şərtlər üzrə şəffaflığı və qiymətlərin sabitliyini təmin etdiyini vurğulayıb. Bu mühit yük göndərənlər üçün daha rahat və proqnozlaşdırıla bilən şərait yaradır. Rusiya və İranın bu cür sənədləri məhz Azərbaycanla imzalamaq seçimi onların praktiki qərarından xəbər verir.

Moskva tarif razılaşmaları ilə paralel şəkildə uzun illərdir "dar boğaz" kimi qalan Rasht-Astara dəmir yolu hissəsinin tikintisini sürətləndirir. Bu, İran ərazisindəki əhəmiyyətli bir layihədir. 2023-cü ilin mayında Rusiya layihənin maliyyələşdirilməsi ilə bağlı hökumətlərarası saziş imzaladı. İran isə bu zaman torpaq sahələrinin alınması prosesini sürətləndirib. Bu gün ərazinin artıq 95 faizi rəsmiləşdirilib. Rusiyalı mütəxəssislər alınmış sahələrdə mühəndis işləri aparır, tikintiyə isə 2026-cı ildən sonra başlanması planlaşdırılır. Həm Rusiya, həm də İran vaxtını və resurslarını Azərbaycan üzərindən keçən marşrutun inkişafına yatırır. Bu, həmin yolun onlar üçün əsas və uzunmüddətli istiqamət kimi qəbul edildiyinin açıq etirafıdır. Tərəfdaşların aktivliyi fonunda Azərbaycan öz hissəsini dinamik şəkildə inkişaf etdirir.

Azərbaycan Şimal-Cənub dəhlizinin öz ərazisindən keçən hissəsinə sistemli investisiyalar yatırır. İlin sonunadək Sumqayıt-Yalama xəttinin yenidən qurulması tamamlanır. 2026-cı ildə Ermənistan sərhədinə çatdırılması nəzərdə tutulan Horadiz-Ağbənd xəttinin tikintisi tam sürətlə davam edir. Eyni zamanda, 188 kilometrlik Naxçıvan hissəsi də bərpa olunur. Bütün bu işlər gələcək yük axınına yönəlmiş ciddi sistemli investisiyalardır. Azərbaycan artıq konkret hədəf müəyyən edib, Şimal-Cənub marşrutu üzrə yükdaşımaların həcmini 2028-ci ilə qədər 5 milyon tona, daha sonra isə 15 milyon tona çatdırmaq istəyir. İran tərəfi bu səyləri dəyərləndirir. İranın yollar nazirinin müavini Cabbar Əli Zəkəri bildirib ki, Azərbaycanın ölkə daxilində dəmir yolu infrastrukturunun inkişafı üçün atdığı addımlar sevindiricidir və bu, özlüyündə yükdaşımaların həcminin artmasına töhfə verəcək.

Tranzitin etibarlılığını təkcə planlar deyil, həm də faktlar təsdiqləyir. Məhz Bakının İrəvana tranzitin açılmasına razılıq verməsi sayəsində Qazaxıstan və Rusiyanın ilk buğda tədarükləri Ermənistana çatdırıldı. Rusiya, Azərbaycan və Gürcüstan üzərindən keçən bu marşrut uğurla sınaqdan çıxdı və artıq müntəzəm ola bilər. Astara terminalı 25 il müddətinə Azərbaycana təhvil verilmişdir. Bu obyekt yük axınının əsas cəlbedici nöqtələrindən birinə çevrilir. 2023-cü ildə burada 692 min ton yük emal edilib, 2024-cü ildə isə təxminən 800 min ton yük gözlənilir. İşlər tamamlandıqdan sonra terminalın gücü 3,5-4 milyon tona qədər artacaq. Bu, təkcə qərb marşrutu üçün deyil, həm də dəhlizin dəniz qolu üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Rusiya Azərbaycan ərazisində İrana və oradan da Fars körfəzi limanlarına yeganə və ən proqnozlaşdırılan yolu görür. Bütün bunlar Azərbaycana Şimal və Cənub arasında Avrasiya tranzitində ən etibarlı və dayanıqlı tərəfdaş statusunu verir. Layihədə iştirak edən dövlətlər bu faktı qəbul edir və öz strategiyalarını buna əsasən qururlar.