Qazaxıstanın neft sənayesindəki çağırışlar açıqlanıb

Qazaxıstan müstəqillik əldə etdikdən sonra neft sənayesində bir sıra ciddi problemlərlə qarşılaşdı. Bu çətinliklər Bakıda keçirilən SPE 2025 Xəzər Texniki Konfransında Qazaxıstan Polimer Materiallar və Texnologiya İnstitutunun EOR Mərkəzinin rəhbəri Marat Sağındıkov tərəfindən geniş şəkildə müzakirə edilib.

Sağındıkov əvvəlcə ölkənin neft sahəsinin tarixi vəziyyətinə diqqət çəkdi. O qeyd edib ki, 1960-1970-ci illərdə Qazaxıstanın çıxardığı neft yalnız Sovet İttifaqının daxili bazarı üçün nəzərdə tutulurdu. O dövrdə ölkədə neft emalı zavodları yox idi, buna görə də xam neft boru kəmərləri vasitəsilə Rusiyanın Omsk və Samara şəhərlərinə nəql edilərək orada emal olunurdu. Ən böyük problem isə Qazaxıstan neftinin qlobal bazara çıxışı olmaması idi; dünya bazarına çıxan bütün neft Rusiyadan təmin edilirdi. Müstəqillik qazanıldıqdan sonra ölkəyə gələn "Chevron", ENI, "Shell" kimi böyük investorlar üçün neftin beynəlxalq bazara daşınması əsas maneə idi. Bu nəqliyyat problemini həll etmək üçün sonradan KTК (Kaspian boru kəməri) tikildi. Buna baxmayaraq, ölkənin öz neft emalı sahəsi hələ də Rusiyanın zavodlarından asılı vəziyyətdə qaldı.

Sovet İttifaqının dağılmasından sonra təchizat zənciri dəyişmədi, nəticədə Qazaxıstanın daxili bazarı üçün xam neft çatışmazlığı yarandı. Hazırda ölkənin neft sənayesi dövlət tərəfindən çox sərt tənzimlənir. Kashagan, Tengiz və Karaçağanak kimi böyük layihələr istisna edilməklə, ölkədəki təxminən 150 neft yatağı və 50-dən çox operator məcburən yerli emal zavodlarını xam neftlə təmin edir. Onlar bunu dünya bazar qiymətlərindən üç dəfə ucuz qiymətlərlə etməlidirlər. Bu tənzimləmələr sayəsində Qazaxıstanda yanacaq qiymətləri Azərbaycandakı qiymətlərdən iki, Özbəkistandakı qiymətlərdən üç, Avropa bazarındakı qiymətlərdən isə dörd dəfə aşağıdır. Aşağı qiymətlər operatorların gəlirlərini xeyli azaldır. Bu vəziyyət maliyyə problemlərinə səbəb olur. Məsələn, bütün avadanlıqlar və işçi maaşları xarici valyuta ilə ödənildiyi üçün quyuların təmiri kimi adi əməliyyatlar belə maliyyə çatışmazlığı səbəbindən çətinliklə icra edilir.

Marat Sağındıkov, Qazaxıstanın sənayesindəki əsas çətinliyin iqtisadiyyatın tənzimlənməsi ilə bağlı olduğunu söyləyib. Hökumət bu məsələlərin fərqindədir, lakin sosial təzyiqlərə görə problemi həll etmək çətindir. Qiymət artımı cəhdləri, məsələn, 2022-ci ilin yanvarında LNG qiymətlərini qaldırmaq cəhdi ölkədə kütləvi etirazlara gətirib çıxarmışdı. Bu, neft və qaz qiymətlərinin həm sosial ehtiyaclara, həm də qlobal bazar qaydalarına uyğun tənzimlənməsini həqiqətən mürəkkəbləşdirir. Bu cür iqtisadi tənzimləmə çətinlikləri yalnız Qazaxıstana xas deyil. Bənzər problemlər digər ölkələrdə də mövcuddur və onlardan çıxış yolu asan görünmür.