Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun yenidən doğuluşu: Beş ildə görülən işlərin strateji əhəmiyyəti

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi altında Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda aparılan bərpa və yenidənqurma prosesi ölkənin inkişaf strategiyasının əsas dayaqlarından birinə çevrilib. İllərlə işğal altında qalmış torpaqların dirçəldilməsi sadəcə mühəndislik və tikinti layihələri demək deyil, həm də tarixi ədalətin bərpası, məcburi köçkünlərin öz yurdlarına layiqli qayıdışı və regionun təhlükəsiz gələcəyinin qurulması mənasını daşıyır. Bu böyük işlərin effektiv idarə edilməsi üçün Prezident Əliyevin 2020-ci il 24 noyabr tarixli Sərəncamı ilə Əlaqələndirmə Qərargahı yaradıldı. Prezident Administrasiyasının rəhbəri Samir Nuriyevin idarə etdiyi qərargah layihələrin sinxron icrasına, resursların düzgün paylanmasına və proseslərə operativ nəzarətə cavabdehdir. Dövlət başçısının bölgələrə mütəmadi səfərləri və infrastruktur layihələrinə birbaşa nəzarəti sayəsində Qarabağ və Şərqi Zəngəzur qısa zamanda müasir nəqliyyat şəbəkəsinə qoşulub. Bərpa işlərinin ilkin hədəflərindən biri olan hava, dəmir yolu və avtomobil yollarının formalaşdırılması bu ərazilərin gələcək inkişafının təməlini qoyur.

Hava nəqliyyatı sisteminin yaradılması məcburi köçkünlərin təhlükəsiz, rahat, mərhələli qayıdışını təmin edən mühüm amillərdən biridir. Bu limanlar eyni zamanda regionu ölkənin digər hissələri və dünya ilə birləşdirən strateji qovşaqlara çevrilir. Prezident İlham Əliyevin siyasi qətiyyəti nəticəsində cəmi bir neçə il ərzində Füzuli, Zəngilan və Laçında beynəlxalq standartlara cavab verən üç hava limanı inşa edildi. Füzuli Beynəlxalq Hava Limanının təməli 2021-ci il yanvarın 14-də qoyulmuşdu və həmin ilin oktyabrın 26-da istifadəyə verildi. Bu hava limanı Qarabağın hava qapısı kimi regiona yeni nəfəs gətirdi. Zəngilan Beynəlxalq Hava Limanı 2021-ci ilin aprelində tikilməyə başladı və 2022-ci ilin oktyabrında açıldı. Bu liman gələcəkdə Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə regionun ən vacib logistik mərkəzlərindən biri olacaq. Laçın Beynəlxalq Hava Limanı dağlıq relyefə baxmayaraq mühəndislik baxımından ən çətin və unikal layihələrdən biri sayılır. Onun təməli 2021-ci il avqustun 16-da qoyulub, açılışı isə 2025-ci il mayın 28-də baş tutub. Laçın hava limanı gələcək turizm və logistika axınlarının əsas dayaqlarından biri kimi nəzərdə tutulur. Hər üç hava limanının açılış mərasimində Azərbaycan və Türkiyə Prezidentləri birgə iştirak ediblər. Üç beynəlxalq hava limanının inşası ölkədə beynəlxalq hava limanlarının sayını doqquza çatdıraraq Azərbaycanı dinamik hava nəqliyyatı mərkəzinə çevirir.

İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə bərpa siyasətinin əsas hədəflərindən biri regionu müasir nəqliyyat sisteminə daxil etməkdir. Bu baxımdan, dəmir yollarının tikintisi iqtisadi canlanma və insanların rahat hərəkətinin təmin edilməsində əhəmiyyətli bir rola malikdir. Azad edilmiş ərazilərdə dəmir yolu xətlərinin tikintisi böyük miqyasda davam edir; layihələrin ümumi uzunluğu 185,5 kilometrdir. Bu işlər ümumi uzunluğu 5204,4 metr olan 49 körpünün və 2345 metr uzunluğunda olan 4 tunelin tikintisini əhatə edir. Artıq 42 körpünün tikintisi tamamlanıb, 3 körpü istifadəyə verilib. Bərdə-Ağdam dəmir yolu xətti (47,1 km) iki mərhələdə bərpa edilib və işlər 100% tamamlanıb. Ağdam Dəmir Yolu və Avtovağzal Kompleksi 2025-ci il mayın 10-da istifadəyə verilməklə regionun mərkəzlərindən birində müasir nəqliyyat qovşağını formalaşdırır. Horadiz-Ağbənd dəmir yolu xətti (110,4 km) isə strateji əhəmiyyətinə görə xüsusi yer tutur, çünki bu xətt Zəngəzur istiqamətindəki gələcək böyük nəqliyyat dəhlizinin əsas qolu olacaq. Layihənin ümumi icra səviyyəsi 68%-ə çatıb. Bundan başqa, Ağdam-Xankəndi dəmir yolu xətti (28 km) də icra mərhələsindədir və Xankəndi Dəmir Yolu və Avtovağzal Kompleksinin təməli 2025-ci il iyulun 3-də qoyulub. Bu marşrutun istifadəyə verilməsi Xankəndinin regional iqtisadi şəbəkələrə tam reinteqrasiyasını təmin edəcək.

Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda dayanıqlı inkişaf üçün avtomobil yolları infrastrukturunun bərpası və yeni yolların tikintisi əsas prioritetlərdəndir. 2025-ci il oktyabrın 1-dək 60 layihə üzrə ümumi uzunluğu 3501,6 kilometr olan avtomobil yollarının tikintisi nəzərdə tutulub. Yollar üzərində ümumi uzunluğu 69,1 kilometr olan 45 tunelin tikintisi aparılır; bunlardan 28-də qazma işləri bitib. Həmçinin, 447 körpü və 16 viaduk inşa edilir, onlardan da çoxu artıq tamamlanıb. Bundan əlavə, Azərbaycan Yerüstü Nəqliyyat Agentliyi (AYNA) hazır olan yol infrastrukturuna uyğun olaraq 19 marşrut xətti təşkil edib. Bu xətlərdən dördü ziyarət məqsədli səfərlər, 15-i isə şəhərlərarası və rayonlararası daşımalar üçündür. Fəaliyyətə başladığı dövrdən 2025-ci il oktyabrın 30-dək təxminən 127,8 min sərnişin daşınıb. Martın 1-dən etibarən "yolumuzqarabaga.az" portalı üzərindən həyata keçirilən ziyarət xarakterli reyslər müntəzəm reyslərlə əvəz edilib və biletləri "biletim.az" portalı üzərindən əldə etmək mümkündür. Geniş miqyaslı yol şəbəkəsi bölgəni ölkənin ümumi nəqliyyat arteriyasına bağlamaqla yanaşı, yeni iqtisadi fəaliyyət zonalarının yaranmasına, turizmin inkişafına, iş yerlərinin açılmasına və məskunlaşmanın sürətlənməsinə xidmət edir.

Son beş ildə görülən işlərin miqyası regionun gələcəyinə verilən siyasi qiymətin göstəricisidir və bu, Prezident İlham Əliyevin qətiyyətli, ardıcıl liderliyinin konkret nəticəsidir. Burada atılan hər bir addım həm inkişafın, həm də qayıdışın rəmzidir. Azad edilmiş torpaqlarda formalaşan yeni həyat bölgənin sabahına inamı möhkəmləndirir, Azərbaycanın isə güclü, yenilənmiş və daha rəqabətə davamlı gələcəyini vəd edir.