Paşinyan resurs üçün Qazaxıstana gedir - Bakısız mümkün deyil

Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan noyabrın 20-21-də Astanaya rəsmi səfər edəcək. Bu səfər zamanı tərəflər iqtisadi əməkdaşlıq məsələlərini, eləcə də qarşılıqlı fəaliyyətin strateji istiqamətlərini müzakirə edəcəklər. Bu səfər İrəvan üçün resurs tədarükünü möhkəmləndirmək və region üzrə yeni nəqliyyat marşrutlarını müzakirə etmək baxımından mühüm fürsət sayılır.

Ermənistan hazırda idxaldan demək olar ki, tamamilə asılı vəziyyətdədir. Tədarüklərin əsas hissəsi isə ölkənin ən böyük ticarət tərəfdaşı olan Rusiyadan gəlir. Məsələn, 2025-ci ilin ilk səkkiz ayında iki ölkə arasındakı ticarət dövriyyəsi təxminən 4,5 milyard dollar təşkil edib. Bu məbləğ həmin dövrdə Ermənistanın ümumi xarici ticarət dövriyyəsinin (təxminən 13 milyard dollar) üçdə birinə yaxın idi. Ticarətin yarıdan çoxu – 2,7 milyard dollardan artıq hissəsi – əsas məhsulların, sənaye avadanlıqlarının və texnikanın idxalının payına düşür. Bu asılılıq səbəbindən ölkə xarici təlatümlərə qarşı həssas qalır, bazardakı dəyişikliklərə çevik reaksiya vermək imkanları məhdudlaşır. Qazaxıstandan birbaşa tədarüklər məhz bu səbəbdən İrəvan üçün strateji seçimə çevrilir. Bu marşrut çatdırılma müddətini qısaldacaq, xərcləri azaldacaq və üçüncü ölkələr üzərindən tranzitlə bağlı riskləri minimuma endirə bilər.

Artıq bu gün Ermənistan Azərbaycanın köməyi ilə Qazaxıstan buğdasını qəbul edir. Bakı tranzitin təşkilində əsas halqa rolunu oynayaraq yüklərin öz nəqliyyat şəbəkəsi vasitəsilə keçməsinə imkan yaradıb. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bildirib ki, ölkə işğal dövründən qalan bütün məhdudiyyətləri Ermənistan istiqamətinə tranzit üzrə aradan qaldırıb. Bu, həmçinin Azərbaycan ilə Ermənistan arasında sülhün yalnız kağız üzərində deyil, həm də praktikada olduğunun yaxşı göstəricisidir. Rusiya, Azərbaycan və Gürcüstan üzərindən keçən Qazaxıstan buğdası ilə dolu ilk qatar artıq İrəvana çatıb. Milli taxıl operatoru "Prodkorporasiya" ümumi həcmi təxminən 1 000 ton olan 15 vaqonluq qatarın yeni marşrutu uğurla sınaqdan keçirdiyini bildirib. Gələcəkdə Azərbaycan müntəzəm tədarüklər üçün etibarlı nəqliyyat dəhlizinə çevriləcək; aylıq taxıl həcmləri 15-20 min tona çata bilər.

Ermənistan üçün daha sürətli və birbaşa marşrutun olması vacibdir. Burada TRIPP (Beynəlxalq Sülh və Rifah üçün Tramp Marşrutu) layihəsi köməyə gəlir. Bu nəqliyyat dəhlizi Orta Dəhlizin bir hissəsinə çevrilərək Çini və Mərkəzi Asiyanı Avropa ilə birləşdirəcək. O, daşımaların həcmini iki dəfə artıracaq, əlavə olaraq Türkiyəyə və Aralıq dənizinə çıxışı təmin edəcək. Bakının regionda nəqliyyat və iqtisadi əlaqələr üçün nə qədər mühüm rolu olduğu çoxdan qəbul edilib. Bu gün Azərbaycan əsas logistika qovşağı kimi çıxış edir: limanlar, dəmir yolları və donanma Şərqdən Qərbə böyük həcmdə yüklərin daşınmasına şərait yaradır. TRIPP layihəsinin gerçəkləşməsi yalnız İrəvanla Bakı arasında sülh sazişinin mövcudluğu halında mümkün ola bilər. Paşinyan artıq 2026-cı ilin ortalarınadək layihənin hüquqi bazasının razılaşdırılmasının başa çatdırılmasını, ilin sonunadək isə dəmir yolu, elektrik ötürücü xətləri və qaz kəmərlərinin tikintisinə başlanmasını planlaşdırdığını bildirib.

Paşinyanın Astanaya səfəri bir neçə strateji məqsəd daşıyır: Qazaxıstanla iqtisadi əməkdaşlığı gücləndirmək, tədarükləri genişləndirmək və qonşu ölkələrlə münasibətlərin praktik olaraq yaxşılaşdırılmasına hazır olduğunu nümayiş etdirmək. Lakin əsas nəticə budur: Azərbaycan olmadan bu planların heç biri uğur qazana bilməz. Regionda istənilən böyük tranzit layihəsi, o cümlədən TRIPP, Bakının iştirakı olmadan həyata keçirilə bilməz, çünki strateji marşrutlar və infrastruktur məhz Azərbaycanın nəzarətindədir. Azərbaycan bütün imkanları yaratmışdır, lakin qarşılıq olaraq sülh sazişinin imzalanmasını və təhlükəsizlik zəmanətlərini tələb edir. Bakı ilə sülh sazişi imzalanmadan Ermənistan üçün, Qazaxıstana səfər nə qədər strateji əhəmiyyət daşıyır daşısın, növbəti addımlar yalnız bəyanat səviyyəsində qalacaq.