İrəvanın iqtisadi imperativi: kommunikasiyaların Ermənistana strateji faydaları

Cənubi Qafqaz artıq dərin struktur dəyişikliyi mərhələsinə girib. Bu mərhələdə iqtisadi rasionalizm keçmişin ideoloji konstruksiyalarını tədricən arxa plana atır. Ermənistan bu dəyişikliyin ən aydın nümunəsidir. Onilliklər boyu nəqliyyat və siyasi blokada şəraitində fəaliyyət göstərən ölkə, indi kommunikasiyaların açılmasını xarici siyasət jesti deyil, birbaşa iqtisadi zərurət kimi görür. Müasir bazarın məntiqi İrəvan qarşısında seçim qoymur: ya regional dəhlizlərə inteqrasiya, ya da demoqrafik azalma və xarici asılılıqla gələn dərin durğunluq. Regionda yaranan yeni iqtisadi reallıq Ermənistandan tarixi kompleksləri bir kənara qoymağı və məqsədəuyğun addımlar atmağı tələb edir.

Üç onillikdə Ermənistan tranzit trilemmanın əsiri oldu. Ölkə geniş bazarlara birbaşa çıxışın olmaması, Yuxarı Lars üzərindən məhdud logistika xəttindən asılılıq və yüksək nəqliyyat xərcləri ilə üzləşdi. Bu üç faktor təkcə biznes mühitini pisləşdirmədi, həm də Ermənistan iqtisadiyyatını qonşu dövlətlər qarşısında rəqabət qabiliyyətindən məhrum etdi. İxrac potensialı olan hər bir sektor ilkin logistik mərhələdə uduzurdu. Nəticədə, birbaşa xarici investisiyaların strukturu dəyişdi: üstünlük diaspor kapitalına və Rusiyadan köçürülən vəsaitlərə verildi. Bu axınlar blokadanın təsirini müvəqqəti olaraq kompensasiya etsə də, uzunmüddətli iqtisadi inkişaf yaratmadı. 2025-ci ildə razılaşdırılan kommunikasiyaların açılması bu trilemmanın əsas komponenti olan struktur təcridi aradan qaldıracaq. Bu, əməliyyat xərclərinin azalması və illərdir davam edən “blokada vergisindən” azad olmaq deməkdir.

Kommunikasiyaların açılması ilə yanaşı, Türkiyə ilə sərhədin açılması amili də önəmlidir. Türkiyə bazarı Avrasiya məkanında ən dinamik bazarlardan biridir. Ermənistan iqtisadiyyatı üçün bu, idxalın ucuzlaşması və daxili bazarda rəqabətin artması ilə nəticələnir. Bu mexanizm makroiqtisadi baxımdan inflyasiya təzyiqini azaldır, texnologiyalara çıxışı asanlaşdırır və yüngül sənaye, tikinti materialları və qida sənayesi kimi sahələrdə birgə istehsal layihələrinin yaranmasına şərait yaradır. Şərq-Qərb məntiqi ilə paralel, ABŞ-ın dəstəklədiyi TRIPP layihəsi də reallaşmağa başlayır. Bu layihə Ermənistanın Şimal-Cənub dəhlizindəki hissəsini modernləşdirməyə yönəlib və geoiqtisadi balanslaşdırma alətidir. Lakin TRIPP ciddi coğrafi məhdudiyyətlərə malikdir; dağ relyefi xərcləri çox artırır. Bu dəhliz artıq fəaliyyət göstərən, həm relsli, həm də avtomobil komponentlərini birləşdirən Azərbaycan variantı ilə rəqabət aparır. Şərq-Qərb kommunikasiyalarından Ermənistan dərhal iqtisadi faydalar qazanır, amma TRIPP layihəsinin tam istismara verilməsi illər çəkəcək. Bu səbəbdən TRIPP cari problemlərin həlli üçün operativ mexanizm deyil, uzunmüddətli diversifikasiya planıdır. Bu arada, Azərbaycan Horadiz–Ağbənd dəmiryolu və avtomagistralı kimi layihələrlə regionun yeni logistik memarlığını ardıcıl şəkildə formalaşdırır və beləliklə, Bakı siyasi vəziyyətdən asılı olmayaraq tranzit infrastrukturunu təmin edir.

İrəvan indi ideoloji deyil, struktur xarakterli bir seçim qarşısındadır. Kommunikasiyaların açılması "yaşama iqtisadiyyatı"ndan "inkişaf iqtisadiyyatına" keçid deməkdir. Bu addım bazarlara çıxışı artırır, fiskal gəlirləri yüksəldir və ölkənin investisiya profilini yaxşılaşdırır. 1990-cı illərin köhnə doktrinasına sadiq qalmaq isə qaçılmaz tənəzzülə yol açır: qiymətlərin artması, əhali axını, rəqabət qabiliyyətinin zəifləməsi və xarici donor asılılığından çıxmamaq. Yeni reallığın qəbul edilməsi regiona inteqrasiyanın və risklərin azalmasının yeganə yoludur. Kommunikasiyaların açılması tarixi incikliklərin deyil, iqtisadi məqsədəuyğunluğun üstün gəldiyi yeni qüvvə balansı yaradır. Azərbaycan artıq öz üzərinə düşəni yerinə yetirib, infrastruktur qurub və hər kəsin qazanacağı bir formula təklif edib. İndi növbə Ermənistandadır; ya yeni reallığı qəbul edib transformasiyanın iştirakçısı olacaq, ya da keçmişin illüziyaları içində qalacaq. İrəvan üçün seçim sadədir: inkişaf və ya durğunluq.