Gələcəyin yolu Bakıda başlayacaq

Bu payız ABŞ-ın Mərkəzi Asiyada liderlik iddiasını yeni formada - infrastruktur geosiyasəti vasitəsilə irəli sürdüyü bir dövrə çevrilib. Əvvəllər diplomatik platforma olan C5+1 (Qazaxıstan, Türkmənistan, Özbəkistan, Qırğızıstan, Tacikistan+ABŞ) formatı indi real təsir alətinə çevrilir. Bu model tədricən "altı üstəgəl bir" sxeminə doğru gedir, çünki Azərbaycan Mərkəzi Asiya ilə Qərb arasında birləşdirici halqaya çevrilir. Vaşinqton artıq prosesləri kənardan izləmir. Əksinə, ABŞ öz iqtisadi və strateji maraqlarını Bakı vasitəsilə proyeksiya edir, ölkəni yeni Avrasiya məntiqinin toplanma nöqtəsinə çevirir.

Obama və ya Bayden administrasiyalarından fərqli olaraq, Donald Trampın rəhbərlik etdiyi hazırkı siyasət demokratiya və insan haqları ilə bağlı abstrakt çağırışları kənara qoyub. Onları biznes, investisiya və resursların praqmatizmi əvəz edir. Bu, korporativ və dövlət maraqlarının kəsişdiyi klassik Amerika xarici siyasətinə qayıdışdır. Mərkəzi Asiya indi periferik zona deyil, Amerikanı strateji metallar, enerji və tranzit marşrutları ilə təmin edə biləcək resurs-logistika mərkəzi kimi qəbul edilir. Bu yeni quruluşda Azərbaycan sadəcə vasitəçi deyil. Ölkə infrastruktur, sabitlik və siyasi iradə sahibi bir mediator kimi çıxış edir. O, Şərqlə Qərb arasında arteriya rolunu oynayır.

Bu dönüşün simvolu sentyabrda başlayan Amerika ticarət missiyası oldu. ABŞ-ın iyirmi beş ən böyük şirkətinin nümayəndələri Astana, Daşkənd və Bakıya səfər etdilər. Siyahıda Apple, Boeing, Chevron, ExxonMobil, John Deere və General Electric kimi nəhənglər vardı. Bu korporasiyalar bölgəyə bazar kimi deyil, istehsal-xammal zəncirinin bir hissəsi kimi baxırlar. Özbəkistanda enerji, emal və texnologiya sahələrində dörd milyard dollarlıq müqavilələr imzalandı. Schlumberger və Baker Hughes SOCAR-la birgə proqramlar açır. Bu, Bakı üçün aydın bir siqnaldır: Amerika iqtisadiyyatı bölgəyə bəyanatlarla yox, pul, avadanlıq və texnologiya ilə qayıdır. ABŞ Çindən və Rusiyadan asılılığı azaltmaq, kritik minerallar və enerji resursları üçün alternativ mənbələr tapmaq istəyir. Mərkəzi Asiya bu mənzərədə yeni nadir torpaq metalları və uran mənbəyi olmaqla yanaşı, təhlükəsiz logistika yollarının da marşrutudur.

Bu strategiyada Zəngəzur dəhlizinə verilən ad TRIPP (Trump Route for International Peace and Prosperity) xüsusi əhəmiyyət daşıyır. O, Çinin "Kəmər və Yol" layihəsinə geo-iqtisadi alternativ kimi nəzərdə tutulur. TRIPP, Azərbaycan və Naxçıvan üzərindən Xəzəri Şərqi Aralıq dənizi ilə birləşdirərək Mərkəzi Asiya ilə Avropa arasında ən qısa yük marşrutu olmalıdır. Vaşinqton Ermənistana ilkin mərhələ üçün 145 milyon dollar ayırsa da, əsas rol Bakıya məxsusdur. Azərbaycan marşrutun girişlərinə nəzarət edir və İranın paralel layihəsi olan “Araz dəhlizi”ndə də iştirak edir. Beləliklə, Bakı eyni vaxtda üç gücün - ABŞ, İran və Türkiyənin maraqları ilə ziddiyyətə girmədən iki strateji sxemdə iştirak üstünlüyü qazanır. Bu model ABŞ üçün də sərfəlidir, çünki Moskva və Pekinlə açıq qarşıdurmaya girmədən Mərkəzi Asiyaya sabit və neytral kanal əldə edir. Azərbaycanın bu fəaliyyəti köhnə mənada “çoxvektorlu siyasət” deyil, funksional neytrallıqdır. Bu, ziddiyyətli axınları bir sistemdə birləşdirib, nəzarətin Bakıda qaldığı vəziyyət yaratmaq bacarığıdır.

Yaxın illərdə ABŞ regionun nəqliyyat və enerji dəhlizlərinə 10 milyard dollara qədər sərmayə qoymağı planlaşdırır. Azərbaycan isə marşrutları idarə etməyə və xarici təsirləri balanslaşdırmağa imkan verən strateji rıçaqlar əldə edir. Bu, nə ittifaq, nə də asılılıqdır; bu, qarşılıqlı fayda üzərində qurulmuş mürəkkəb balansdır. Artıq güc ordunun sayına görə yox, kəsişən marşrutların miqyasına görə ölçülür. Azərbaycan yalnız karbohidrogen ixracatçısı kimi deyil, sabitlik, marşrutlar və əməkdaşlıq modelləri ixrac edən bir ölkə kimi çıxış edir. Vaşinqtonda keçiriləcək C5+1 sammiti Azərbaycanın Avrasiya arxitekturasının ürəyinə çevrildiyi yeni bir mərhələni rəsmiləşdirəcək. Gələcəyin yolu məhz Bakıda başlayır, çünki burada hərəkət edən təkcə mallar deyil, qarşılıqlı asılı dünyanı formalaşdıran ideyanın özüdür.