Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Qazaxıstana səfəri iqtisadi tərəfdaşlığa yeni dinamika gətirə bilər – Astanadan baxış

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Qazaxıstana səfəri iki ölkə arasındakı iqtisadi əməkdaşlığa yeni bir güc gətirə bilər. Qazaxıstandan olan beynəlxalq əlaqələr və iqtisadi siyasət üzrə ekspert Yerik Batırxanov belə hesab edir.

Batırxanov qeyd edir ki, bu səfər iqtisadi tərəfdaşlığı ənənəvi enerji və nəqliyyat çərçivəsindən kənara çıxara bilər. Hazırda Bakı və Astana arasındakı münasibətlər sadəcə qarşılıqlı ticarət mərhələsindən çıxaraq, tam sənaye-investisiya ekosistemi formalaşdırmağa doğru irəliləyir. Bu yeni mərhələdə hər iki tərəf əlavə dəyər yaratmağa can atır.

Ekspertin sözlərinə görə, son illərdə dövlət başçıları səviyyəsində dialoq dərinləşib, ticarət dövriyyəsi artıb və birgə investisiya layihələri işə salınıb. 2024-cü ildə Qazaxıstan və Azərbaycan arasındakı ticarət dövriyyəsi 533 milyon ABŞ dollarını ötüb. Bu, sadəcə formal əməkdaşlıq deyil; regional siyasət və iqtisadiyyatın əsas məsələlərində qarşılıqlı etimad və ortaq maraqlar üzərində qurulan dayanıqlı strateji tərəfdaşlıqdır.

İkitərəfli əməkdaşlığın önündə logistika və energetika dayanır, bu sahələr bir-birini tamamlayan mühüm istiqamətlərə çevrilib. Qazaxıstan neft ixracı üçün Azərbaycanın infrastrukturundan istifadə edir. İldə təxminən 1,5 milyon ton həcmində olan bu rəqəm tədricən artır. Aktau və Ələt limanlarının müasirləşdirilməsi üzrə birgə layihələr Xəzər nəqliyyat qovşağı üçün əsas yaradır, burada yüklər vahid nəqliyyat sistemində birləşir.

Rəsmi mənbələrə görə, 2024-cü ildə Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (TITR, yaxud Orta Dəhliz) üzrə yükdaşıma həcmi 62 faiz artaraq 4,5 milyon tona çatıb. Bu, iki ölkə arasındakı əməkdaşlığın iqtisadi artımın və logistika şaxələndirilməsinin mühüm alətinə çevrildiyini göstərir. Hazırda Qazaxıstan neftinin Azərbaycan marşrutları vasitəsilə illik tranzit həcmini 5–7 milyon tona qədər artırmaq məqsədilə danışıqlar aparılır. 2027-ci ilə qədər Azərbaycanın illik tranzit həcmini 7 milyon tona qədər artırmağı nəzərdən keçirdiyi bildirilir.

Əməkdaşlığın digər əsas sahəsi ərzaq və aqrotexnoloji istiqamətdir. 2024-cü ildə Qazaxıstandan Azərbaycana 450 min tondan çox taxıl tədarükü sadəcə başlanğıc idi. Bu model Qafqaz və Türkiyə bazarlarını hədəfləyən kənd təsərrüfatı məhsullarının emalı və paylanması üzrə birgə mərkəzlərin yaradılmasını ehtiva edir. Bundan başqa, rəqəmsal əlaqəlilik də güclənir; ölkələr “Digital Trade Corridor” sistemi vasitəsilə gömrük məlumatlarını sinxronlaşdırırlar. Yaşıl keçid də mühüm əməkdaşlıq sahəsidir. Qazaxıstan, Azərbaycan və Özbəkistanın iştirak etdiyi “Caspian Green Energy Corridor” layihəsi regionun külək, günəş və hidrogen enerjisinə keçidini əks etdirir.

Batırxanov vurğulayıb ki, Qazaxıstan və Azərbaycanın Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) çərçivəsindəki tərəfdaşlığı bütövlükdə türk inteqrasiyasının dayağıdır. Onlar Xəzər və Mərkəzi Avrasiya məkanında sabitlik və müasirləşmə oxu formalaşdırırlar. Bu iki ölkə türk inteqrasiyasının hərəkətverici qüvvəsi ola biləcək bir tandem yaradır.

Zəngəzur dəhlizi isə Xəzər regionu ilə Türkiyə arasında potensial olaraq ən qısa quru bağlantısı hesab edilir. Ekspertin fikrincə, əgər dəhliz reallaşarsa, logistika xərcləri 10-15 faiz azalacaq, yük marşrutu isə təxminən 600-700 km qısalacaq. Qarşıdakı Qazaxıstan-Azərbaycan Biznes Forumu konkret layihələrin sürətləndirilməsi üçün böyük rol oynayacaq. İndi hər iki ölkə üçün ticarət həcmini artırmaqdan əlavə, əməkdaşlığın strukturunu dərinləşdirmək, birgə istehsal və texnoloji zəncirlərə keçmək vacibdir.